Net zoals wel meer mensen die vaak als genieën worden beschouwd,
was Orson Welles een kunstenaar die gezegend was met een immens
talent, en vervloekt door een immens gebrek aan contact met de
werkelijkheid. Zijn films gingen continu over hun schema en over
hun budget, en Welles’ perfectionisme zorgde ervoor dat hij soms
een jaar of langer in de montagekamer zat vooraleer hij met een
definitieve versie naar buiten kwam. Het gevolg was dan ook dat de
producenten en geldschieters meer dan eens ongeduldig werden en de
film van hem probeerden af te pakken, simpelweg opdat ze dan iéts
zouden hebben dat ze de zalen in konden smijten. Het overkwam
Welles met ‘Touch of Evil’, hoewel
de schade in dat geval relatief beperkt bleef. Bij ‘Confidential
Report’ waren de gevolgen echter niet te overzien.
Tegenwoordig doen er zo’n vijf verschillende versies van de film de
ronde, al dan niet met een flashback-structuur, en weet niemand nog
echt wat nu precies Welles’ bedoeling was. De montage van veel van
die versies is rommelig, met scènes die overduidelijk niet compleet
zijn, locatieverwisselingen die vaak niet worden gemotiveerd
(tijdens het middenstuk van de film speelt zowat elke scène zich in
een ander land af), en plotwendingen waarvan het nooit helemaal
duidelijk wordt wat er nu precies de bedoeling van is. Er werd
zoveel knip- en plakwerk verricht aan deze prent door zoveel mensen
die niet wisten waar ze mee bezig waren, dat ‘Confidential Report’
zoals hij nu te vinden is op dvd, beter beschouwd kan worden als
een “filmfragment” dan als een volwaardige film. Ergens onder de
chaos zit een mogelijk meesterwerk verscholen dat Welles nooit
heeft mogen afmaken.
Robert Arden (een voormalig radioacteur die later nooit echt zou
doorbreken) speelt Guy Van Stratten, een sigarettensmokkelaar die
er in Italië getuige van is hoe een man wordt neergestoken. De
stervende fluistert Guy’s vriendin twee namen toe: Arkadin en
Sophie, met de belofte erbij dat er bij Arkadin veel geld te rapen
valt. Guy ontdekt dat Gregory Arkadin (Welles zelf) een
multimiljonair is waarvan niemand zeker weet waar hij vandaan komt
of hoe hij aan zijn fortuin is gekomen. Via Arkadins dochter Raina
(Paolo Mori), weet hij bij de mysterieuze rijkeluis te komen, enkel
om te horen te krijgen dat Arkadin zélf geen idee heeft wat zijn
achtergrond is. Zijn leven begon in 1927 – alles daarvoor is
verdwenen in een zwart gat van geheugenverlies. Arkadin biedt Guy
een riante som geld aan om uit te zoeken waar hij vandaan
kwam.
De gelijkenissen met ‘Citizen Kane’
zijn voor de hand liggend: opnieuw betreft het hier de zoektocht
naar het verleden van een enigmatische, rijke man, die uiteindelijk
leidt naar een antwoord dat helemaal geen antwoord blijkt te zijn.
In het geval van ‘Citizen Kane’
betrof het dan een goed mens die zichzelf liet corrumperen door
geld en macht – hier gaat het over iemand die vanaf het begin al
niet deugde, en nu probeert om zijn verleden te herschrijven naar
zijn eigen wens.
In sé is dat een interessante thematiek – we willen allemaal soms
wel eens met een enorme spons over ons leven gaan en alles uitvegen
om opnieuw te kunnen beginnen – maar dat idee gaat grotendeels
verloren in de wanorde van de film zoals die nu bestaat.
‘Confidential Report’ is een aanzet tot grootsheid die er nooit
helemaal uit weet te komen. Door het gerommel in de montagekamer
kwamen sommige rollen in een heel ander daglicht te staan. Het
gevolg was dat enkele acteurs al hun dialogen achteraf moesten
dubben, en dat laat zich merken. De mondbewegingen komen vaak langs
geen kanten overeen met wat ze zeggen. De plotse cuts slagen er
soms zelfs in om dialogen halverwege af te breken, wat de
coherentie van de film niet bepaald ten goede komt. Tijdens één
scène zien we Guy praten met een heroïneverslaafde die meer weet
over Arkadins verleden. Cut naar later, en we horen Guy op de
voice-over zeggen: ‘En toen wist ik alles.’ Heel fijn, maar mogen
wij het ook weten, alstublieft? Later wordt het wel ongeveer
duidelijk hoe het allemaal zit, maar vraag vooral niet naar teveel
details.
Op die manier is ‘Confidential Report’ één van de meest
intrigerende filmpuzzels in de geschiedenis geworden: Welles heeft
nooit zijn eigen final cut kunnen maken, en de versies die er wel
bestaan lijken geen van allemaal helemaal compleet. Het is gekend
dat de regisseur oorspronkelijk het verhaal gewoon chronologisch
wilde vertellen, voordat hij tijdens de montage besloot om de prent
een flashbackstructuur mee te geven. Omdat de producenten hem
vroegtijdig buitengooiden, zijn nu beide edities te vinden, zonder
dat één ervan aanspraak kan maken op de director’s cut. In
feite bestaat er zelfs geen director’s cut, alleen
verschillende interpretaties van het basismateriaal dat Welles
gefilmd heeft. Wat ‘Confidential Report’ had kunnen worden, had men
Welles z’n gang laten gaan, is natuurlijk een open vraag. Feit is
wel dat de man een onmiskenbaar talent had en een fantastisch
verhalenverteller was – ik geloof geen seconde dat hij zelf zo’n
onsamenhangende film had durven uitbrengen.
Bijgevolg moet het genie van Welles de hele film lang opboksen
tegen de invloeden van buitenaf, maar af en toe kunnen we dat genie
toch naar boven zien komen. Welles’ visuele flair is nog steeds
adembenemend, met acteurs die zich continu voorover buigen om voor
hun eigen, expressieve close-ups te zorgen, kikvorsperspectieven
bij de vleet, scherpe contrasten tussen licht en schaduw, scheve
kadreringen, barokke sets en personages die bewust over de top
zijn. Denk bijvoorbeeld aan de eigenaar van een vlooiencircus die
na een optreden zijn beestjes op z’n eigen arm zet: “Het is
etenstijd,” legt hij uit. Of een verpauperde oude crimineel die
samen met Guy op de vlucht slaat, maar het vertikt om nog een stap
te zetten als hij niet eerst ganzenlever te eten krijgt.
Het is op die momenten dat we een indruk krijgen van wat had kunnen
zijn. ‘Confidential Report’ is geen goeie film in de traditionele
zin van het woord, maar het is onweerstaanbaar lekkers voor elke
serieuze filmliefhebber. Ernaar kijken is fascinerend in dezelfde
zin dat een fenomenaal treinwrak fascinerend kan zijn: het is een
catastrofe, ja, maar dan toch een indrukwekkende. De heersende
opinie tegenwoordig is dat Welles bezig was aan een meesterwerk,
dat hem dan vervolgens werd afgepakt en werd verkracht door de
producers. Of het inderdaad een meesterwerk was geworden, is maar
de vraag, maar het zou op z’n minst een samenhangende, logische
film zijn geweest. Wat we nu zien, is geen film, maar de restanten
ervan, die we dan kunnen gebruiken, als een soort van
filmarcheologen, om onze eigen fantasieversie van ‘Confidential
Report’ samen te stellen. Hoe denkt ù dat Welles dit allemaal
bedoeld heeft? Uw gok is even goed als die van de barbaren die de
huidige versies hebben samengesteld.
