Na een carrière als stand-up comedian maakte Jordan Peele in 2017 de overstap naar de regiestoel met het fel opgemerkte Get Out. Die goedkope Blumhouse productie haalde wereldwijd meer dan 250 miljoen dollar op en won een Oscar voor beste scenario. Twee jaar later verbaasde Peele iedereen door een zo mogelijk nog sterkere film af te leveren met Us, dat zowel op kwalitatief als lucratief vlak het traject van de voorganger herhaalde. Nodeloos dan ook om te benadrukken dat de verwachtingen voor Peeles derde langspeler Nope torenhoog waren.
Het grote voordeel dat Jordan Peele natuurlijk heeft, is dat hij geen ‘one-trick-pony’ is die zichzelf moet blijven herhalen. Zijn eersteling was een mengeling van genre-elementen uit de horrorwereld en raciaal-maatschappelijke kritiek en terwijl ook Us een aantal van die zaken bevatte, wist de film toch op slimme manier te variëren op de voorganger. Peele is bovendien een uiterst begenadigd filmmaker die zeker in zijn tweede proeve liet zien dat hij een groeiende grip had op het strak stileren van zijn onderliggende thema’s. Us was niet alleen een gelaagde bespiegeling over geïnstitutionaliseerd racisme, maar ook een delirante visuele nachtmerrie. Al die zaken zorgen ervoor dat de filmmaker na slechts twee films een soort ‘merk’ op zichzelf geworden is. Hij is een van die weinige regisseurs die nog een film louter en alleen kan openen op de kracht van zijn naam boven de generiek, iets wat steeds minder evident is in een landschap gedomineerd door franchises die lak hebben aan wie er nu precies achter de camera staat.
Ondanks het feit dat de cineast in interviews heeft beweerd dat hij Nope heeft proberen uitbrengen zonder al te veel in te spelen op de verwachtingen van het publiek, is het toch opvallende dat hoofdrolspeler Daniel Kaluuya opnieuw van de partij is en dat de voorafgaande ‘teaser trailer’ precies het soort film suggereerde die men van Peele is gaan verwachten. En toch markeert Nope enigszins een nieuwe richting voor de regisseur. Niet alleen krijg Peele hier voor het eerst een echt groot budget om mee te werken, zijn nieuwste wordt nu ook uitgebracht als een ‘blockbuster’ die de concurrentie moet aangaan met de andere grote kanonnen die de studio’s uitbrengen tijdens de zomermaanden.
Naast die mercantiele observaties is er ook een opvallende nieuwe samenwerking met fotografieleider Hoyte van Hoytema, die meteen de expertise met zich meebrengt die hij opdeed met IMAX-beelden voor Tenet, Interstellar, Dunkirk en Ad Astra. Nope is dan ook gefilmd met aangepaste IMAX-lenzen en op 65 mm Kodak negatief. Daarmee wordt niet enkel de recente trend verdergezet om ergens in het filmproces opnieuw analoge pellicule te gebruiken, maar ook om films op te nemen in een meer vierkant formaat, die vervolgens ook moeten kunnen bekeken worden in breedbeeldprojectie en dus de nodige compositorische uitdagingen met zich meebrengen. In handen van Van Hoytema levert dat opnieuw indrukwekkend visueel materiaal op, andermaal getekend door zijn voorliefde voor beperkt lichtgebruik. Dat komt de film absoluut ten goede en draagt bij aan de vaak bevreemdende sfeerschepping die deze complexe SF-horror hybride draagt. Die sfeerschepping wordt ook zeker ten volle ondersteund door de ronduit briljante geluidsmix die – trouw aan Peeles stijl – ook doordachte muziekkeuzes inhoudt.
Buiten die technisch ijzersterke structuur is er uiteraard ook altijd de gelaagdheid die Jordan Peele steevast toevoegt aan genregegevens. Hier bereikt die een geraffineerd niveau waarop evidente metaforen gekoppeld worden aan veel subtielere scharnierpunten. Het verhaal is dat van een SF-verzinsel uit de jaren negentienvijftig: paardentrainers OJ (Kaluuya) en Emerald (Keke Palmer) raken ervan overtuigd dat hun Californische vallei gadegeslagen wordt door buitenaardse bezoekers. Voordat we die plotlijn beginnen volgen, is er echter al een bizarre proloog waarin een opname van een televisieshow helemaal misgaat – meteen een scène die een deel vormt van de lens waardoor we Nope moeten bekijken. In een aantal van zijn baanbrekende stukken over horror in de jaren negentienzeventig en -tachtig noemde Robin Wood het genre een vehikel voor ‘the return of the repressed’: horror als een genre dat datgene wat onderdrukt, genegeerd of weggeduwd wordt, op vervormde en monsterlijke wijze doet terugkeren. Een treffend voorbeeld van die stelling is Alfred Hitchcocks The Birds, waarin de innerlijke psychologische strijd veruiterlijkt wordt in de terreur die de vogels zaaien. Bij Peele gaat het niet om persoonlijke demonen, wel om wat cultureel ‘verdrongen’ wordt. Dat was al zo in Us en zeker hier in Nope. De hele prent is opgebouwd omheen metaforen voor ‘the repressed’ – dieren, instinct, maar ook culturele mythes – maar anders dan het simpelweg daarbij te laten, gebruikt de film die concepten om ook een bespiegeling te maken over de manier waarop cultuur – en dan film in het bijzonder – die zaken opnieuw opvoert als spektakel.
De aandacht voor een van de vroege vormen van film – het vastleggen van een galopperend paard door Edward Muybridge door middel van in serie geplaatste camera’s – loopt als een rode draad doorheen Nope. Dat is zeker geen toeval en past helemaal in de centrale thematiek van de film (zelden is trouwens iets toeval in de filmische constructies van Peele). Visuele cultuur, en dan met name film, is immers deel van het proces van dingen verbergen en verdringen. Het behoeft geen diepe analyse om te begrijpen dat Peele het hier heeft over raciale en sociale realiteit, die door de spiegel van de cultuur herschapen wordt tot spektakel. Dat kernidee zit echter verwerkt op zowat elk niveau waarop je Nope maar kan bekijken en komt op die manier terug in gefragmenteerde echo’s die elkaar versterken en ondersteunen.
Dat resulteert in een bijzonder tegendraadse film die alsmaar de verwachtingen van de kijker ondermijnt. Anderzijds speelt alles zich wel degelijk af binnen de grenzen van een geijkt genre, waardoor het ook mogelijk wordt om dingen op losse schroeven te zetten – de toeschouwer heeft immers al genoeg houvast aan de conventies die gepaard gaan met dit soort film. Het is een strategie die slimme genrefilmers altijd al hebben toegepast en Jordan Peele slaagt er met glans in zich in die traditie in te nestelen.
