Vaarwel Birkenau toont de Holocaust van binnenuit. Overlever Ginette Kolinka vertelt over het leven onder de nazischaduw en in concentratiekamp Birkenau. Wanneer weldra geen getuigen meer in leven zijn, zal haar verhaal blijven nazinderen.
99 is ze vandaag, en tot het najaar van 2020 trok Ginette Kolinka geregeld naar Auschwitz. Tijdens de laatste groepsreis had ze onder meer auteurs Victor Matet en Jean-David Morvan onder haar hoede. Samen met tekenaars Cesc, Efa en Roger Sole zouden zij haar verhaal bewerken tot dit indrukwekkende boekwerk, dat een van de meest donkere bladzijden uit de geschiedenis onder de aandacht brengt.
Nu we het punt naderen waarop de laatste getuigen verdwenen zullen zijn, is het van belang hun verhalen te blijven verspreiden – om jongere generaties te confronteren met de uitwassen waar hun medemensen toe in staat zijn wanneer ze niet uitkijken en extremisme, al dan niet met behulp van memes, bagatelliseren.
Bekijk het vanuit elke mogelijke invalshoek, de conclusie blijft onveranderlijk: nazi-Duitsland had een samenlevings- en economisch model dat steunde op het vervaardigen van slechts een artikel: dood. Een van de meest efficiënte productiecentra stond in het Poolse plaatsje Oświęcim en kreeg de naam Auschwitz. Samen met het enkele kilometers verder gelegen zusterkamp Birkenau vernielde het ruim een miljoen levens, een getal dat in zijn abstractie de mensen erachter laat vervagen. Tijdens de meest productieve periodes, zoals de zomer van 1942, werden dagelijks 15.000 mensen de dood in gejaagd. Om het aanschouwelijk te maken: dat zijn twee volle Lotto Arena’s, of elke vier dagen een uitverkocht Pukkelpop.
Ginette Kolinka was een van de overlevers. Na jarenlang gezwegen te hebben over haar ervaringen, begon ze zich aan het einde van de vorige eeuw uit te spreken over wat haar overkomen was. Ook in 2020, 80 jaar na de start van de Tweede Wereldoorlog, keert ze terug naar Auschwitz, met in haar kielzog een stel schoolkinderen. Ze leidt hen, en de lezer, rond op het grootste kerkhof ter wereld, ook al is er geen enkel graf te vinden.
Op eenvoudige, maar efficiënte wijze worden verleden en heden visueel door elkaar geweven en krijg je een inkijk in de absurde verschrikkingen die mensen elkaar aandeden. In het beeldverhaal tekende Art Spiegelman met Maus al meer dan drie decennia geleden het nog steeds naar de strot grijpende standaardwerk, maar dat betekent niet dat de verhalen van anderen geen nut hebben. Want wennen doet het nooit, hoeveel verhalen ook verteld worden. Daarvoor is het opzet te krankzinnig. Je kan alleen maar hopen dat het lezen van Vaarwel Birkenau hier of daar iemand tot nadenken stemt, zodat het verhaal van Kolinka – wanneer ze het weldra zelf niet meer kan vertellen – alsnog effect heeft.
