In 2020 sloot het Permekemuseum voor een grondige renovatie en heroriëntatie. De Vlaamse Gemeenschap investeerde bijna 8 miljoen euro in het museum van de Picasso van het Noorden. Deze lente heropent het museum en kenniscentrum met een expo die een nieuwe kijk biedt op het leven en werk van deze kunstenaar die het brute met het zachte wist te verzoenen.
Een bezoek aan de expo Permeke in tegenlicht is een bezoek aan het Permekemuseum De Vier Winden, een site die bestaat uit een woning, een exporuimte en een grote tuin. Het geheel is een voorbeeld van de vernieuwende functionele architectuur in het interbellum. Permeke startte de bouw in 1929 en de plaatselijke landbouwers keken met verbijstering naar dit futuristische experiment. Vandaag zijn de rechthoekige bouwsels uit baksteen hét culturele epicentrum van de gemeente. De warme persoonlijkheid van Permeke zorgde ervoor dat elke Jabbekenaar vandaag trots is op hún Permeke.
In het woonhuis worden we getrakteerd op een permanente opstelling met tijdslijn, brieven, tijdschriften, foto’s, sculpturen en schilderijen. Het toont dat Constant Permeke (1886 – 1952), naast avant-garde-kunstenaar, een familiale levensgenieter was. In een zwart-wit film zien we hem met een sigarenpeuk tussen de lippen aan het werk in zijn atelier. In audiofragmenten getuigen collega’s en vrienden dat hij goedlachs, genereus, dynamisch en vol wilskracht was. In het schildersatelier op de eerste verdieping ruik, hoor en voel je de aanwezigheid van de teruggetrokken meester. Op de krakende houten vloer druppels opgedroogde verf. Naast de gepresenteerde schilderijen ook sculpturen, een schildersezel, half leeggedrukte verftubes en flessen vernis en terpentijn.
In de aparte tentoonstellingsruimte, die hij liet bouwen in 1934, loopt de expo Permeke in Tegenlicht. Die titel staat voor een nieuwe visie op zijn artistieke erfenis. De meer dan levensgrote boeren, vrouwen en vissers in een wroetende houding met scheve neuzen, ogen en veel te grote handen en voeten, krijgen vaak de stempel Vlaams Expressionisme. De benaming waaide over uit Duitsland begin twintigste eeuw. Een Brusselse galerist en kunstcriticus koos ervoor om de werken van Permeke, De Smet en Van den Berghe te benoemen als de Vlaamse variant van het Duits expressionisme. What’s in a name? Permeke had een hekel aan dit verkooptrucje. En terecht. Zijn kunst is veel méér dan een overgewaaide trend.
In twee zalen zie je dertig werken van een virtuoze visionair: stuk voor stuk bewijzen van risico en experiment. We zien een moderne humanist die zijn omgeving bestudeert en interpreteert. Een creatieve god die de moderne mens kneedt en boetseert. De portretten tonen houdingen, een ondoorgrondelijke psyche, de droom én de roes. De dikke toets is gemetseld, zijn techniek is grillig, de dragers zijn gewaagd en het formaat is groter dan het leven.
Ook zijn landschappen zinderen zoekend naar oplossingen. Ze vreten de kijker op en spuwen hem rochelend uit in een gure wereld. Je wordt een vreemdeling die binnensluipt in het leven van de kunstenaar. De levenslustige, brutale energie grijpt je, een soort weemoed overmeestert je. De natuur neemt het over. De tentoonstelling is een oprechte hulde aan de grensverleggende en integere eigenschappen van Permekes kunst.
Naast schilder was Permeke ook beeldhouwer. In de expo ligt het beeld “Niobe”. Dit onderwerp hield hem al bezig sinds 1938, want het gezin Permeke kende verdriet om het verlies van twee kinderen. Hier is de Griekse mythologische figuur een naar de aarde gekeerde liggende vrouw die na de moord op haar kinderen versteent. Haar tranen vormen een eeuwig meanderende rivier. Ook hier grijpt de rauwe realiteit van het leven de kijker naar de keel. Schoonheid omarmt wreedheid. De makers van de tentoonstelling slagen erin om met hun selectie de lieve en zachte mens in het tegenlicht te plaatsen van de meedogenloze aardse kunstenaar.
Constant Permeke in tegenlicht loopt tot 3 november 2024, in het Permekemuseum, Jabbeke