Zo ziet het er dus uit wanneer Michael Bay gas terugneemt en een “bescheiden” project voor zijn rekening neemt. Bay werd bekend als regisseur van infantiele megaproducties als Transformers en Armageddon en is het dus gewend om er budgetten van 150 miljoen dollar en méér doorheen te jagen, maar had kennelijk zin om het iets rustiger aan te doen. Pain & Gain is dan ook wat in zijn universum allicht moet doorgaan voor een low budget-tussendoortje: gemaakt voor 26 miljoen (zijn goedkoopste film sinds zijn debuut, Bad Boys), is dit een wansmakelijke, uitputtende misdaadkomedie die bijna vermakelijk wordt juist omdat hij zo ver over top gaat. Bijna.
Mark Wahlberg speelt Daniel Lupo, een fitness trainer die zijn gebrek aan verstand niet helemaal kan compenseren met een fiks opgepompte torso. Al zijn hele leven kijkt hij vol afgunst naar mensen die het zich kunnen veroorloven om op reis te gaan naar plekken als “Frankrijk en Parijs” en nu vindt hij dat het tijd is om zijn deel van de Amerikaanse droom op te eisen. Hij besluit één van zijn klanten, de steenrijke Victor Kershaw (Tony Shalhoub) te kidnappen, om hem vervolgens te verplichten zijn hele vermogen over te schrijven naar zijn gijzelnemers. Om dat tot een goed einde te brengen, klopt Daniel aan bij Adrian (Anthony Mackie), een fitness-freak die zichzelf zodanig vol steroïden heeft gespoten dat zijn penis gekrompen is tot het formaat van een babypink – een idee waar de film onvergeeflijk veel grappen aan probeert op te hangen – en Paul (Dwayne Johnson), die in de gevangenis Jezus heeft gevonden maar te dom is om zichzelf uit de problemen te houden. Hoeft het gezegd te worden dat niet alles volgens plan verloopt?
Een meer bescheiden budget, geen robots, nauwelijks explosies, geen monumenten die opgeblazen worden, jaja, dat klopt allemaal wel, maar laat je vooral niets wijsmaken: Michael Bay is niet opeens een gevoelige arthouse regisseur geworden. Pain & Gain is nog altijd het product van een adhd-filmmaker die sensatie en effect voorop stelt, en zich nauwelijks vragen stelt over kwesties als personage- of plotontwikkeling. Bay is nog nooit een scène tegengekomen die hij niét kan overregisseren, en ook met minder centen weet hij van zijn jongste worp een ware orgie te maken van extreme camerahoeken, snelle bewegingen, gratuit geweld, gore grappen en achteloze misogynie. Pain & Gain duurt 129 minuten, maar houdt de hele tijd een zodanig hysterische toon aan, dat het bijna bewondering zou afdwingen, mocht het niet zo rotirritant zijn.
Om je een idee te geven van de chaos waarmee Bay je meer dan twee uur lang bombardeert: we krijgen shots die door kogelgaten in deuren en vensters sjezen (meer dan één keer, trouwens), zooms, freeze-frames, teksten die plotseling in beeld verschijnen om ons te verzekeren dat “This is really still based on a true story”, slow motion shots van strippers die met hun kont zwaaien, voice over commentaar van maar liefst vier of vijf personages (ergens onderweg ben ik de tel verloren, excuses), mannen die coke snuiven van de tochus van een prostituee, iemand die in een ziekenhuis een wc volledig onder schijt, iemand wiens hoofd geplet wordt door een gewicht en – mijn favoriet – iemand die zijn eigen afgeschoten teen voert aan een hond. En zo gaat dat dus 129 minuten door, aan een nooit aflatend, hels tempo. Pain & Gain wentelt zichzelf genoegzaam in lelijkheid en gortigheid, allicht omdat Michael Bay – ahem – een satirisch punt wil duidelijk maken.
Wat dat punt is? Ik vermoed dat Bay ons wil duidelijk maken dat er een hoop dommeriken rondlopen die denken dat je de Amerikaanse droom kan jatten zonder ervoor te werken. Zijn film is een rariteitenkabinet aan hersenloos trailer trash, met personages die kritiekloos geloven in de – bij uitstek Amerikaanse – cultus rond lichamelijkheid en geld. Zorg dat je er goed uitziet en dat je veel centen hebt, alle andere kwaliteiten zijn optioneel in the land of the brave. Een origineel punt is dat niet, en in een film van de regisseur van über-Amerikaanse werkstukjes als Armageddon en Pearl Harbor ruikt het automatisch naar hypocrisie, maar veel erger is de manier waarop hij die magere satirische inhoud er dan ook nog eens continu met de voorhamer in timmert. Tegen de tijd dat Dwayne Johnson (spoiler, I guess) de afgezaagde handen van een dodelijk slachtoffer staat te roosteren op een barbecue om de vingerafdrukken af te branden, zijn we eender welk legitiem inhoudelijk punt al lang gepasseerd en aanbeland bij pure exploitation. Michael Bay begaat een fundamentele fout door zijn personages openlijk te veroordelen en bespotten. Hij geeft letterlijk aan hoe dom en verachtelijk hij de hoofdfiguren vindt, waarmee hij ons als het publiek het werk uit handen neemt. Qua plotconstructie lijkt Pain & Gain op een gelobotomiseerde variant op Fargo. Ook die film had personages die niet al te snugger waren, maar als kijker mochten we die conclusie tenminste zelf trekken. De Coens gingen geen tekst in beeld brengen boven William H. Macy’s kop met het woord “LOSER” – dat zou namelijk té zeer on the nose zijn. Pain & Gain is niet alleen on the nose, maar ineens dwars door je schedel.
Wat me nog het meest stoorde aan deze cartooneske, groteske film, was de manier waarop Bay vrouwen reduceert tot hoeren en vuilbekkende sletten (dat laatste is allicht zijn versie van girl power). Er zit geen enkele vrouw in Pain & Gain die niét als een object behandeld wordt en dat bovendien nog leuk lijkt te vinden ook. Glinsterend geöliede konten, paaldanseressen en strippers zijn de orde van de dag. Charmant hoogtepunt: één van de personages roept zijn vrouw met de gevleugelde woorden: “Honey, come show your tits!” Leuk.
De acteerprestaties zijn gepast intens. Mark Wahlberg en Anthony Mackie zijn oké in hun rollen, hoewel ze dit soort prenten eigenlijk stilaan ontgroeid zouden moeten zijn. (Wel één hilarisch momentje met Walhberg: een scène die hij speelt in Calvin Klein-ondergoed. Marky Mark is even helemaal terug.) Dan is Dwayne Johnson opvallend beter. Hij speelt zijn rol met een geslaagde mix van dopey onschuld en onderhuidse agressie, die suggereert dat ook hij klaar is voor beter werk. Net zoals Bruce Willis op een bepaald moment naast grote actiefilms ook projecten als 12 Monkeys is gaan doen, begin ik te vermoeden dat Johnson die overstap ook zou kunnen maken. Pain & Gain zal het hem niet doen, maar hij kàn het wel.
Daarmee is het weinige positieve over de film dan ook wel gezegd. Michael Bay heeft weer toegeslagen, om definitief te bewijzen dat hij zijn publiek, ook met 100 miljoen dollar minder, evenzeer murw kan slaan met een overdosis smakeloze effecten.
