Het is een ongeschreven wet van de Amerikaanse arthouse-cinema dat telkens
wanneer Darren Aronofsky een nieuwe film uitbrengt, een deel van de pers én
de industrie het op zich zal nemen om gechoqueerd te zijn. Dat zijn dan de
mensen die verontwaardigde artikels pennen over het laatste half uur van Black Swan omdat het niet realistisch is, of die luidop niet
staan te snappen wat de regisseur wilde zeggen met Noah en vermoeden
dat ze toch slim zullen lijken omdat ze ’t luidop doen. Met Mother
(of eigenlijk moeten we schrijven: mother!) is dat uiteraard niet
anders, maar dan nog een stapje erger, omdat het Aronofsky’s vreemdste,
meest frustrerende en provocerende film tot op heden is. Een bat shit crazy parabel die je op twintig verschillende manieren kunt
interpreteren en die zo ver uit de bocht gaat dat je sprakeloos
achterblijft. Logisch gevolg: de meningen zijn verdeeld, er werd
boegeroepen én gejuicht op de première in Venetië en (grappig, dit), als je
op YouTube de interviews met Jennifer Lawrence rond de film eens opzoekt,
beginnen die gesprekjes bijna standaard met de semi-bezorgde vraag of het
wel een beetje met haar gaat. (Antwoord: ze is na de tournage een relatie
begonnen met Aronofsky, dus het zal wel oké zijn met haar.)
Point being, Mother
is een uitdagende film die een open geest vereist en waarbij het belangrijk
is om niet te snel te oordelen. U zult bij het buitengaan van de cinema
zeer waarschijnlijk niet weten of u het goed of slecht vond, en dat is oké.
Misschien dat u het drie dagen later wel weet, of misschien dat u de film
eerst nog eens een paar keer wil bekijken. Hoe dan ook, hij zàl iets met u
doen, en met die boodschap sturen we u graag naar de cinema. Lees de rest
van deze recensie daarna, want te veel op voorhand weten zou die eerste
ervaring enkel verknallen. Veel succes.
Nee echt, er komen nu spoilers. Stop met lezen of kom achteraf niet zeuren.
Oké, bent u er weer? Voor de duidelijkheid: jawel, u hebt al die dingen
écht gezien, dat waren niet de geestesverruimende middelen uit uw
studententijd die u plots parten speelden. Aronofsky heeft hier een
moeilijk te interpreteren, nachtmerrie-achtige film gemaakt, die vertrekt
vanuit een min of meer realistische premisse, maar gaandeweg de realiteit
steeds meer loslaat en er ook nooit meer naar terugkeert. Net zoals Black Swan destijds, is Mother een film waarin de
gebeurtenissen op een bepaald moment beginnen te escaleren en gewoon blijven escaleren tot aan de eindaftiteling, zonder ooit
teruggetrokken te worden naar de rationaliteit. Je initiële reactie daarop
is uiteraard instinctief en persoonlijk – ben je mee of knap je erop af?
Toch proberen te interpreteren is iets helemaal anders.
Dus goed, laat ons beginnen bij wat we zeker weten: Jennifer Lawrence en
Javier Bardem spelen een naamloos koppel. Hij is een dichter met een
writer’s block, zij is klaarblijkelijk een huisvrouw die zich volledig ten
dienste stelt van hem en het hele huis op haar eentje heeft opgeknapt na
een brand. Op een avond komt Ed Harris plotseling binnengevallen, een
zelfverklaard fan van Bardems werk, al gauw gevolgd door zijn vrouw,
Michelle Pfeiffer. Twee bemoeizieke, onbeleefde gasten die de boel al gauw
op stelten zetten. Maar dat is nog maar het begin van Lawrence’s
nachtmerrie: meer en meer mensen dringen haar perfect op punt gestelde,
afgesloten wereldje binnen en ze lijken niet van plan te zijn om zich een
beetje te gedragen.
Dat alles loopt radicaal uit de hand in de tweede helft van de film:
Lawrence is nu hoogzwanger en Bardem heeft eindelijk nog eens een gedicht
geschreven – een gedicht dat klaarblijkelijk individueel werd gepubliceerd
(wat al vreemd is) en meteen hordes bewonderende fans naar het huis lokt.
Binnen de minuut ontstaat er een haast religieuze cultus rond Bardem en
zijn volgelingen breken letterlijk het huis af, in een soort apocalyptische
manie.
Niets daarvan houdt steek op een rationeel niveau, waardoor de film je al
snel tot interpretatie verplicht, gewoon opdat hij meer zou zijn dan enkel
een bizarre opeenvolging van groteske scènes. Een populaire theorie, die
deels ook door Aronofsky wordt bevestigd in interviews, is een ecologische
interpretatie: Lawrence is dan moeder aarde, die op een mum van tijd
overbevolkt raakt door een bende ongenode gasten, die zichzelf zienderogen
lijken te vermenigvuldigen. Het personage van Bardem is in die theorie iets
moeilijker uit te leggen, maar hij wordt sowieso geprofileerd als een
goddelijke figuur voor de bezoekers van het huis. Aanvankelijk heeft hij
slechts enkele volgers, maar gaandeweg worden dat er veel meer, en beginnen
die volgers onnoemelijke wreedheden te begaan in zijn naam.
De bijbelse link is zo nadrukkelijk dat ze ook niet genegeerd mag worden:
we krijgen een broedermoord à la Kaïn en Abel tijdens de eerste helft van
de film; Lawrence ziet bloed uit de vloer komen en in de kelder treft ze
plots een kikker aan, wat referenties zijn naar de plagen van Egypte; en
uiteraard krijgen we tijdens de geschifte finale de geboorte van een
goddelijk kind, dat vrijwel meteen door de volgelingen van Bardem/God wordt
vermoord en geconsumeerd in een soort kannibalistisch Laatste
Avondmaal-ritueel (“neem en eet hiervan, want dit is mijn lichaam”, weet u
nog wel). Tijdens de hallucinante actiesequens die voorafgaat aan de
geboorte van het kind zien we en passant trouwens nog zowat alle
wandaden passeren die de mensheid ooit heeft begaan in de naam van religie,
inclusief genocide.
Of wat dacht u van de theorie die zegt dat het allemaal over de tol van de
roem gaat? Over hoe moeilijk het is om in de schaduw te staan van iemand
die bewonderd wordt? Deels zit dat er ook wel in, met Bardem als de
narcistische creatieveling die constant de waardering van anderen nodig
heeft – Aronofsky voegt een visueel motief aan zijn film toe van een
kloppend, maar stervend hart dat zich ergens in het huis lijkt te bevinden.
Het is voor Bardem niet genoeg dat Lawrence (letterlijk) in dat hart/huis
zit – hij wil altijd meer. Of de feministische interpretatie, waarbij
Lawrence gewoon de ultieme huisvrouw is, die zich wegcijfert voor haar man
terwijl het voor hem nooit genoeg zal zijn?
Al die ideeën, en ongetwijfeld nog vele anderen, zijn allemaal valabele
opties en Mother zal ongetwijfeld het soort film worden dat in de
toekomst nog regelmatig geanalyseerd zal worden en waar papers over worden
geschreven. Of u het dan ook een goede film vindt, is nog een andere vraag.
Zelf waren we wel mee met deze waanzinnige roetsjbaan door de diepste lagen
van de hel. Aronofsky zoekt zijn inspiratie bij de jonge Polanski ( Repulsion en Rosemary’s Baby komen hier en daar piepen),
Buñuel (met El Angel Exterminador), Lars von Trier (
met Antichrist) en zelfs Andrzej Zulawski (met Possession,
een film die nog een stevige double bill zou opleveren met Mother). Dat zijn gewaagde voorbeelden om te volgen, en niemand zal
Aronofsky een gebrek aan lef kunnen verwijten. Zijn dwingende filmstijl is
overigens, net als in Black Swan, perfect afgestemd op het
obsessieve tempo van zijn narratief. Matthew Libatique filmt alweer in
16mm, wat een ietwat korrelig effect oplevert, en hij zit met een
handgehouden camera de acteurs constant dicht op de huid – hij kiest er
zelfs voor om de personages regelmatig recht in de lens te laten kijken,
wat een bevreemdend effect geeft (meteen de reden waarom je dat normaal
gezien niet mag doen).
Is Mother alleen maar een pretentieus huwelijk van B-movie
exploiteerzucht en arthouse stilistiek? Moeilijk te bepalen. De film
is dat wel, zeker weten, maar wat ons betreft is hij ook méér dan dat. Op
een bepaald moment zegt Bardem tegen Lawrence over zijn volgers: “Ze
interpreteren het gedicht allemaal anders, maar ze hebben het allemaal
gesnapt!” We vermoeden dat de film zelf ook zo functioneert: het is een
soort Rorschach-test. Misschien ziet er een prachtig patroon in, misschien
ziet u enkel een lelijke inktvlek. Maar van de ene minuut naar de andere,
van de ene scène naar de andere is het weerzinwekkend fascinerende cinema,
die prikkelt en uitdaagt. Nee, het zal niet voor iedereen zijn, nee. Maar
zeg nu zelf: was u de film een dag later al vergeten? Dat dacht ik ook
niet, nee.
