Niemand die er nu nog graag aan terugdenkt, maar er
was een tijd toen het concept “Vlaamse film” gelijkstond aan
“boerenfilm”. In de regel worden we er liever niet meer mee
geassocieerd, maar er was natuurlijk een reden dat die prenten zo
vaak gemaakt werden: er ging namelijk behoorlijk wat volk naar
kijken. De boerenfilm is niet meer, maar mensen zijn fundamenteel
nog niet veranderd: eens we een stijl hebben gevonden waar we ons
comfortabel bij voelen, gaan we met veel plezier eindeloos naar
hetzelfde kijken. De feel good-tragikomedie lijkt zo
stilaan het equivalent voor de vroege 21ste eeuw te worden. ‘Adem’,
‘Hasta la Vista’ en ‘Ben X’: het zijn allemaal films die een
dramatisch onderwerp op een eminent publieksvriendelijke,
vooral-niet-te-zware manier aanpakken. Films die – begrijp me zeker
niet verkeerd – wel goed gemaakt en genietbaar zijn, maar die ook
zonder uitzondering op safe spelen, door, wat er ook
gebeurt, nooit te hard of te triest te worden. Nu goed, dat mag
natuurlijk best, en op zich is er ook geen enkele reden om daar op
neer te kijken. Maar na een tijdje wordt het ook allemaal
behoorlijk voorspelbaar. Case in point: ‘Groenten uit
Balen’, gebaseerd op het populaire toneelstuk van Walter Van Den
Broeck. Opnieuw krijgen we een lach en een traan, opnieuw letten de
makers er angstvallig op om het zeker niet te zwaar te maken en
opnieuw wordt het tv-publiek resoluut in zijn comfort zone
gehouden met een resem bekende koppen om u tegen te zeggen.
Het verhaal speelt zich af in Balen, een stadje in
de Zuiderkempen, anno 1971. Jan Debruycker (Stany Crets) is een
brave huisvader die zich al jaar en dag krom werkt in een fabriek
om zijn gezin te onderhouden – zijn echtgenote Clara (Tiny
Bertels), zijn vader (Michel van Dousselaere) en zijn
achttienjarige dochter Germaine (Evelien Bosmans). Het gezinsleven
komt echter op de helling te staan wanneer er een wilde staking
begint in de fabriek van Jan – de arbeiders willen dezelfde
loonsverhoging als hun collega’s uit Luik, en om dat af te dwingen,
begint er een uitputtingsslag tegen de bazen. Na een tijdje begint
die staking zwaar te wegen op de portemonnee van de arbeiders, en
alsof dat nog niet erg genoeg is, begint Germaine ook nog eens aan
te pappen met Luc (Bart Hollanders), een student die, in de geest
van de vroege jaren zeventig, geheel doordrongen van het Marxisme
de protesterende werkmensen komt steunen.
De sfeer van ‘Groenten uit Balen’ valt nog het best
te vergelijken met die uit Britse sociale dramedies, zoals
‘Billy Elliot’, ‘The Full Monty’ en ‘Brassed Off’. Ook hier gaat
het immers over working class mensen die moeten worstelen
om zich te laten gelden in een wereld die gedomineerd wordt door
mannen met meer geld, diploma’s en invloed dan zij. Regisseur Frank
Van Mechelen (‘De Indringer’, ‘De Hel Van Tanger’) besteedt veel
aandacht aan die dynamiek tussen arbeiders en de bourgeoisie, die
bestaat uit een mix van afkeer en afgunst. Wanneer Clara op bezoek
gaat bij de ouders van Luc (Koen De Bouw en Veerle Dobbelaere in
nogal karikaturale bijrollen), is ze zenuwachtig om een stap
verkeerd te zetten in het huis van die rijke mensen – wat niet
wegneemt dat ze ook nijdig is om de overduidelijke neerbuigendheid
van het koppel. En dat ze zeer waarschijnlijk een moord zou plegen
om zich dezelfde luxe te kunnen permitteren. Dat syndroom “van het
kleine Vlamingske” geeft ook een extra dimensie aan de verhaallijn
rond de staking: het werkvolk komt in opstand tegen hun bazen, maar
daarvoor moeten ze méér overwinnen dan alleen hun financiële
zorgen; ze moeten zich ook over hun eigen minderwaardigheidscomplex
zetten.
Dat thema werkt best, en Frank Van Mechelen giet
dat alles in een film die zich sowieso prettig laat bekijken: het
tempo zit goed, de beeldvoering is op zich niet spectaculair maar
zeker afdoende en de plot is pakkend genoeg om je probleemloos naar
de andere kant van zijn 100 minuten speelduur te loodsen. Maar ik
bleef zitten met een ‘Hasta la Vista’-syndroom: de regisseur en
scenarist kunnen het blijkbaar niet laten om na elke kleine tik die
ze uitdelen, ogenblikkelijk te beginnen zalven. Een conflict is
nauwelijks begonnen of ze moet al worden opgelost. Ik zat me
onwillekeurig af te vragen hoe een meer gedurfde versie van
‘Groenten uit Balen’ er uit zou hebben gezien – een versie van het
zelfde verhaal, maar dan wat harder, wat minder gelikt en
dammit, misschien eens een keertje wat minder
publieksvriendelijk.
Hoe dan ook: hoedje af voor het productieteam, dat
in setting, rekwisieten en kostuums de tijdsgeest knap heeft kunnen
nabootsen. Ook Frank Van Mechelen was blijkbaar onder de indruk;
tijdens het eerste half uur moet hij zich inhouden om geen close-up
te maken van elke millimeter bloemetjesbehang, van elke gigantische
asbak en van elke auto die er voorbij rijdt. De regisseur legt
zodanig de nadruk op zijn period setting, dat je bijna zin
krijgt om naar het scherm te schreeuwen: “ja, we wéten dat het de
jaren zeventig zijn, vertel nu gewoon je verhaal!” Totdat de
staking van start gaat en hij dat ook effectief begint te doen.
Subtiliteit is een grote deugd en het is dan ook tijdens de
relatief zeldzame subtiele momenten dat de film het beste werkt –
een stiekem doorgegeven trouwring zegt meer dan tien monologen
samen.
De acteurs leveren degelijk werk, hoewel bepaalde
bijrollen beter uitgediept hadden kunnen worden. Clara Cleymans,
Axel Daeseleire en Lucas Van den Eynde duiken op en scheppen door
hun bekende gezichten automatisch de verwachting dat er iets met
hun personages gedaan zal worden, maar… nee, eigenlijk zijn ze
enkel middelen om de plot vooruit te stuwen. In de hoofdrollen is
het beter gesteld: Stany Crets blijft een klassebak, terwijl Tiny
Bertels en Evelien Bosmans perfect geloofwaardig zijn als zijn
vrouw en dochter. Michel Van Dousselaere is dan weer miscast als
opa – ten eerste ziet hij er tien à vijftien te jong uit voor zijn
rol, en ten tweede kan hij het Kempens dialect van de rest van de
cast niet volgen.
Er is absoluut een (groot) publiek voor ‘Groenten
uit Balen’ en wie na het bekijken van ‘Hasta la Vista’ oprecht nog
niet doorhad dat er zich een ietwat gemakzuchtige formule begon te
ontwikkelen, zal ongetwijfeld helemaal mee zijn. Maar ik zit te
wachten op een Vlaamse film waar wat meer pak aan is.
