Oppenheimer

Nu ‘Barbenheimer’ (de gecombineerde release van Barbie en Oppenheimer, twee totaal verschillende films die mensen er na alle hype toe aanzetten om in de VS massaal tickets voor aaneensluitende vertoningen te boeken tijdens speciale evenementen) uitgegroeid is tot hét begrip van de zomer 2023, wordt nog maar eens duidelijk dat Christopher Nolan een van die weinige publieksregisseurs is die van zijn auteurschap nog steeds een ‘merk’ weet te maken.

Er is nochtans wel een en ander veranderd sinds de man voor het laatst een film naar het scherm bracht. Tenet moest zoals veel titels wijken voor de wereldwijde pandemie, maar was in september 2020 wel een van de eerste grote films die het waagde schermen te vullen in het voorzichtig weer heropstartende vertoningslandschap (een vroege valse start zoals snel zou blijken). Aan de ene kant moet je studio Warner Bros. bewonderen voor het lef dat ze toonden om al heel snel opnieuw de zieltogende zalen van product te voorzien. Aan de andere kant was het ook duidelijk dat de film nooit het oorspronkelijke publiekspotentieel zou waarmaken. Nolan was daar niet zo gelukkig mee en dus verliet hij met Oppenheimer voor het eerst de studio waarvoor hij zijn succesvolle Batman-trilogie had kunnen draaien. Dat zoiets in Hollywood verstrekkende gevolgen kan hebben, bleek een paar weken geleden toen Warner CEO David Zaslav bakzeil haalde in het afslanken van TCM (Turner Classic Movies) en akkoord ging met het aan boord houden van de bezielde programmator van de zender, Charles Tabesh, nadat Steven Spielberg, Martin Scorsese en Paul Thomas Anderson tussenkwamen en er Zaslav op wezen dat dat niet de juiste houding was voor een studiobaas die beweerde filmmakers opnieuw aan te willen trekken (Nolan voorop) door filmkunst opnieuw centraal te stellen. Nolan is en blijft dus een van de belangrijkste hedendaagse Hollywood-spelers en dat is te danken aan het feit dat hij erin slaagt om kritisch succes te combineren met films die ook een enorm groot publiek aanspreken.

Dat is ook het geval voor Oppenheimer, een film die nooit zou uitgegroeid zijn tot een dergelijke sensatie mocht de naam Nolan er niet aan verbonden zijn. Laat ons eerlijk wezen: dit is een biopic over een wetenschapper die meehielp de atoombom te ontwikkelen – nu niet meteen het soort pitch waar het doorsnee studiohoofd wild van wordt inzake het financieren van de projecten voor het volgende zomerse blockbusterseizoen (en Oppenheimer kwam met het niet geringe prijskaartje van 100 miljoen dollar). Dat de film tegelijkertijd uitkwam met Greta Gerwigs Barbie, was in eerste instantie slimme programmatie – beide prenten vissen immers niet meteen in dezelfde vijver qua doelpubliek. Omdat Nolan echter een van die weinige cineasten is wiens naam alleen nog voldoende is om een film te lanceren in een franchisewereld waarin niemand nog een zier geeft om wie er precies achter de camera stond voor de zoveelste superheldentitel, ontstond er plots een door memes gevoede wisselwerking die ervoor zorgde dat iets gebeurde waar zelfs de meest optimistische studiobons niet had durven op hopen: een kruisbestuiving tussen het publiek voor beide films. Voor één keer leverde de concurrentiestrijd een surplus op aangezien het ernaar uitziet dat beide films veel hoger gaan scoren dankzij de hype.

Het goede nieuws is dat met of zonder de spielereien van het internet, Oppenheimer wel eens Christopher Nolans beste film zou kunnen zijn – even abstractie makend van het zeer vroege Memento. De hele prent is opgezet als een historisch gedramatiseerd labyrint dat doet denken aan Oliver Stones JFK en opent met een hoorzitting waarop Robert Oppenheimer door een commissie ondervraagd wordt over vermoedelijke communistische sympathieën en het intrekken van zijn veiligheidsmachtiging. De rest is opgebouwd als een bijzonder complexe flashbackstructuur die teruggrijpt naar een hele ritst momenten. Centraal staat uiteraard het Manhattan-project dat uiteindelijk zou resulteren in de atoombommen die gedropt werden op Hiroshima en Nagasaki. Er zijn ook allerlei fragmenten uit cruciale vergaderingen, ontmoetingen en gesprekken tussen wetenschappers vóór en na het project, de hoorzitting van bij de start én de zitting rond het benoemen tot het kabinet van Lewis Strauss, voorzitter van de nucleaire commissie die jarenlang zijdelings betrokken was bij beslissingen en Oppenheimer zelfs een leerstoel aanbood aan de prestigieuze universiteit van Princeton.

Die narratieve structuur biedt niet alleen de kans om af te stappen van een rechtlijnige dramatiek, maar ook om de morele vraagstukken die de film beheersen vanuit verschillende standpunten en doorheen de tijd opnieuw te formuleren. Niet alleen slaagt Oppenheimer erin al die materie ondanks de fragmentatie helder te houden, het idee van de versplinterde en eindeloos complexe historische waarheid en moraal, zit ook vervat in het concept van de hele film die probeert theorie, idee en de materialiteit van het leven op alle mogelijke manieren met elkaar te vervlechten. Dat zit ook verwerkt in het uitgekiende geluidsdesign dat aanvankelijk niet meer lijkt dan een wat bombastische manier om de ideeën van de protagonist te onderstrepen, maar gaandeweg op een knappe wijze onderdeel blijkt van een grotere gehele visie.

De verhalende structuur maakt dit noodzakelijkerwijze een film met een enorm aantal actoren en gezichten en daarom is het zeker een hulp dat velen daarvan – uitstekend – ingevuld worden door een schare bekende vertolkers. Cillian Murphy is schitterend als de titulaire wetenschapper, maar naast hem zetten onder andere ook Matt Damon, Robert Downey Jr., Florence Pugh, Emily Blunt, Benny Safdie en Josh Hartnett, puik werk neer. Ondanks het feit echter dat dit een prent is over discussies en gesprekken, is dit ook een film die vraagt om het grootste visuele canvas en daar ook ten volle gebruik van maakt.

De kern van Oppenheimer mag dan liggen in woord en wederwoord, in consensus en conflict, Nolan en zijn nieuwe vaste fotografieleider Hoyte Van Hoytema kiezen wel degelijk voor een barokke beeldtaal die smeekt om een groot scherm. Naar goede gewoonte draaide Nolan op pellicule (hij liet exclusief zwart-wit IMAX negatief aanmaken voor zijn project) en wordt Oppenheimer uitgebracht op een hele reeks verschillende formaten. U kan – afhankelijk van wat de zalen aanbieden – kiezen uit digitale projectie, analoge 35 mm of – uiteraard niet te missen! – 70 mm projecties die allemaal respectievelijk op 2:39:1 of 2:20:1 formaat getoond worden. Of u kan opteren voor de IMAX-versies die in 1:90:1 gekadreerd zijn of in 70 mmm IMAX in 1:43:1. In welke versie u de film ook ziet, dit is een niet te missen spektakel en zonder meer de beste – zij het wat onwaarschijnlijke – ‘blockbuster’ van deze zomer.

Noot: deze recensie werd geschreven op basis van een visie van de 1:90:1 digitale IMAX-versie. Ondergetekende woont dit weekend een tweede vertoning bij in een van de andere formaten en als dat relevant is, zal de recensie nog kort worden bijgewerkt.