For Sama was een drietal weken geleden te zien op het Film Fest Gent, in samenwerking met Mooov. Onder normale omstandigheden zou de prent deze week ook in de zalen verschenen zijn, nu is die release voorbehouden voor online platforms. De film won de North Sea Port Publieksprijs op FFG en is vanaf nu te zien via Film Fest Gent online (online.filmfestival.be), Cinema Bij Je Thuis (cinemabijjethuis.be) en ZED Vanuit Je Zetel (dalton.be)
Waad Al-Kateab had naar eigen zeggen een goede reden om de beelden die ze in Syrië maakte tijdens de revolutie en de strijd om Aleppo, om te zetten in de docu For Sama. Het was immers een manier om antwoorden te geven op vragen die in de toekomst onvermijdelijk zullen opduiken bij haar dochter Sama, die geboren werd tussen de puinen van het oorlogsgeweld en daar ook haar volledige eerste levensjaar in doorbracht. Dat lijkt een wat overtrokken stelling, maar dat is ze al veel minder wanneer we halverwege de film zien hoe Al-Kateab met haar man en dochter terugkeert naar Aleppo via een kleine weg die dwars doorheen de frontlinies loopt. Het is een aan de waanzin grenzende onderneming om met een baby van een paar maanden oud een dergelijke tocht te ondernemen, maar het is een kleine gebeurtenis in het licht van de even waanzinnige oorlog waarin het land na 2011 verzeild raakte. Niettemin toont die gebeurtenis aan dat de twijfels die de cineaste heeft gerechtvaardigd zijn en haar beelden misschien wel het enige antwoord kunnen bieden op de vragen die ooit zullen opduiken bij haar eerstgeboren dochter.
Grosso modo volgt dit documentaire essay drie sleutelmomenten uit de ondertussen bijna tien jaar durende oorlog in Syrië: de revolutie tijdens de bredere ‘Arabische Lente’, de belegering van Aleppo door de regeringstroepen van president Bashar al-Assad en de uiteindelijke evacuatie wanneer die troepen met de steun van het Russische leger de stad opnieuw hebben ingenomen. De film biedt daarmee een blik van binnenuit op een conflict waarin de internationale gemeenschap het steeds bij dreigende retoriek gehouden heeft, zonder ooit echt in te grijpen met de bedoeling de vijandelijkheden te stoppen – zelfs niet na de duidelijke inmenging in het conflict door de Russische president Putin. De politieke redenen voor die situatie zijn complex en vormen ook niet het uitgangspunt van For Sama (de aanwezigheid van ISIS onder de rebellen komt maar even aan bod) dat vooral wil laten zien wat de menselijke tol is van de geopolitieke machinaties.
Het is daarbij duidelijk dat de chronologisch vroegste beelden in dit alles, duidelijk bedoeld waren als niet meer dan een persoonlijk dagboek. Pas later evolueren ze naar een dwingende manier om geweld en wanhoop vast te leggen. De dichotomie tussen oorspronkelijke intenties en latere reflectie, levert bij momenten boeiende botsingen op. Zo zien we hoe Waad Al-Kateab in toegevoegde ‘voice-over’ aan haar baby duidelijk maakt dat de zaken niet beter zullen worden en die vervolgens prompt begint te huilen. Het is een eenzaam moment van schaamteloze manipulatie dat we makkelijk gedogen in een film die daar verder nauwelijks nood aan heeft. De directe harde registratie van onvoorstelbaar oorlogsleed overschaduwt immers grotendeels de bespiegelende missie van de regisseuse. Dat wil niet zeggen dat niet alle beeldmateriaal in For Sama onvermijdelijk onderhavig is aan keuzes en manipulaties, wel dat alle vragen over vorm en keuze verbleken bij het aanschouwen van kinderen die dode zusjes of broertjes binnen dragen in het geïmproviseerde ziekenhuis of bij de wanhoop op de gezichten van wie achterblijft te midden van de uitzichtloze gruwel.
Aan het eind verlaat Al-Kateab met haar gezin de stukgeschoten stad, een stap die uiteindelijk zou leiden tot deze door ‘Frontline’ en ‘Channel Four’ geproduceerde film (in een gedeelde regie met documentairemaker Edward Watts). Het zou oneerlijk zijn het resultaat als volkomen vlekkeloos te bestempelen louter en alleen op basis van het ontegensprekelijke belang van het ontsluiten van deze beelden. Anderzijds is het even moeilijk kritiek te formuleren op basis van een aantal parameters die weinig ter zake lijken te doen. For Sama is een krachtig persoonlijk document dat zich presenteert met alle kwaliteiten en beperking daarvan en er grotendeels in slaagt een evenwicht te vinden tussen boodschap en vormtaal. Werkelijkheid – hoe rauw of ondraaglijk ook – in beeldtaal gieten betekent altijd een zoeken naar een compromis en het beantwoorden van een aantal vragen over de juiste benadering. Er valt niet anders dan vast te stellen dat die antwoorden hier grotendeels de juiste waren.
