Van de jonge garde Portugese improvisatoren is trompettist Luis Vicente een van de meest opvallende. Wordt er bij kwartet Clocks And Clouds en kwintet Fail Better! gemusiceerd in de zone van de explorerende vrije improvisatie, dan laat het verbond met de Finse elektronicaspecialist Jari Marjamäki een ander geluid horen.
Vicente / Marjamäki – Opacity
Anders, en vooral ook een heel stuk toegankelijker, maar daarom niet minder interessant. Vicente en Marjamäki, die intussen ook al twee decennia rondhangt in Portugal, zijn al een paar jaar bezig met het verzoenen van akoestische en digitale muziek en met het toepassen van strategieën binnen een context van instant componeren. Dat heeft al geleid tot enkele digitale releases, zoals Alfama Sessions (2012) en Alternate Translations (2013). De nieuwe plaat Opacity belandt nu ook op het Portugese label JACC Records. En terecht.
Het grootste verschil met de vorige releases is de aanwezigheid van een aantal gastmuzikanten, waardoor de muziek wat wordt opengetrokken, net als het bereik en de dynamiek. Alfama Sessions, te beluisteren via Bandcamp, laat een hecht duo horen dat erg bedreven is in het exploreren van een intimistische, bezwerende sfeer; soms delicaat, maar net zo vaak met een haast beklemmend gevoel. Opacity, volledig live opgenomen op verschillende locaties, is meer divers. De plaat verkent de uiteinden tussen fragiele verlatenheid en zomerse uitbundigheid.
De eerste tracks laten dat bereik meteen erg geslaagd horen, net als die spontane aanpak waarin er geen plaats is voor voorgeprogrammeerde elektronica, overdubs of andere voorbereidingen. Alles ontstond ter plekke en die levendigheid spat onmiskenbaar van de opnames af, ook al in de elegante aanloop “Down South”, waarin dromerige, druppelende elektronica, zachtjes getokkelde gitaar (Pedro Madaleno) en roomzachte trompetuithalen slaapdronken rond elkaar wentelen, in een waas van ongrijpbare introspectie. Zeer melodieus, toegankelijk en bijna met een soberheid van ambient, maar ook heel erg mooi.
“Got That Zing” is compleet andere koek: opgewekt en opzwepend, met pompende bassen en wentelende percussie, verwant aan de meeslepende bossa beats van Buscemi, en doorkruist door het elastische elektrische gitaarwerk van Marcelo dos Reis (net als Vicente lid van Fail Better!) en een vette solo van Vicente zelf: breed spetterend en repetitief stotterend, het sluitstuk van een wellustige, uit zijn voegen barstende brok zomerfurie. Daarna terug naar de soberheid van “Cristalino”, met cellist Miguel Mira (o.a. Motion Trio), die het stuk een haast donkerbruine bluestrance bezorgt.
Cellist Valentin Ceccaldi is de enige die tot drie keer meedoet. Zijn cello klinkt in “Soft Spot” ook meer als een echte cello (versus de geplukte bas van Mira) en creëert opnieuw een hypnotiserende beweging waar de rest van de muziek rond wordt gedrapeerd, zodat het door het gebruik van effecten al snel een kluwen van snaren en gekletter lijkt te worden. Een cumulatieve aanpak, die ook mooi geïllustreerd wordt in “Pollock Was Right”, een nummer dat op het terrein tussen dwingende elektrojazz, tribale improvisatie en spetterende stadsmuziek belandt. Afsluiter “Tablets Of Memory” smeekt net als duostuk “Fractal” om een koptelefoon en het mysterie van de nacht.
Het zijn kale, ongemakkelijke hoorspelen waarin slissende elektronica als heimelijke fluisterstemmen door de improvisaties zweeft en coherente trompetsolo’s de nek worden omgewrongen door plotse uitschieters die buiten de lijntjes kleuren. Opacity is dan ook een knap samengaan van uiteenlopende geluiden en werelden die creatief en met vanzelfsprekend gemak (en zonder corrigeerwerk achteraf) bij elkaar worden gebracht. Kleurrijk, prikkelend en met het vermogen om een breed publiek aan te spreken. Dit is spul dat je vaker op de radio zou moeten horen.
Fail Better! – Zero Sum
Bij het vijftal Fail Better! (een naam die ze te danken hebben aan Samuel Beckett: “Ever tried. Ever failed. No Matter. Try again. Fail again. Fail Better”) zien we Vicente en gitarist Marcelo dos Reis terug, terwijl de band compleet wordt met João Guimarães (altsax), José Miguel Pereira (bas) en João Pais Filipe (drums). Een samenwerking van een aantal jonge muzikanten uit Porto, Coimbra en Lissabon die er elk al wat ervaring op hebben zitten, maar met Zero Sum hun gezamenlijke debuut maken. En wat voor een debuut. Want het album, een concertopname uit 2013, laat een collectief horen dat er staat als een huis, met een eensgezinde focus die normaal voorbehouden is aan muzikale verbonden die kunnen teren op een langere voorgeschiedenis.
Het verkeer is vrij en spontaan, soms erg ingetogen en zelfs minimalistisch. Geen beter voorbeeld om dat te illustreren dan de bloedmooie opener “Bright Red”, dat van start gaat met zingende cimbalen en kalm aangeslagen gitaarsnaren. Het nummer komt erg traag op gang, wint gradueel aan densiteit, met Vicente die aanvankelijk tegen zichzelf loopt te murmelen op trompet, een altsax die meer lucht dan klank voortbrengt en een bas die niet zozeer stuwt, maar ronkt, ruist en zingt in drone-traditie. Het heeft haast iets van de organisch ontwikkelende improvisaties van Yodok III of postrockers die bijna dertien jaar lang blijven hangen in een elegische zone. Muziek van geduld en een delicaat evenwicht.
“This Is Our Gun” borduurt daarop verder, met een mooie solo van Guimarães. Het is slechts een van de vele knappe passages waarbij de muziek ademt en teert op wederzijds vertrouwen (laat die ideeën maar rustig openvouwen) en respect (niemand dringt zich op, het moet niet allemaal worden volgespeeld). Als er dan een loom basostinato opduikt dat herinnert aan de spirituele trance van Alice Coltrane, dan krijgt de muziek een ritualistische draai, met een stevige ruggengraat en een houvast die blijft fungeren tot de overgang naar het grilligere en nerveuzere “Fallout Breeders”. Dit neigt wat meer naar het verkeer van Clocks And Clouds, met muzikanten die een assertievere rol opnemen.
Interactie gaat vlugger en krapper, ideeën worden sneller heen en weer gekaatst, alsof de muzikanten willen meegeven dat ze dàt ook kunnen. En toch gebeurt ook dit met dosering en focus, verzandt het niet in epateren of overdadige chaos. Ook dit is instant compositie met een markante discipline, waarbij de vijf rond elkaar dansen zonder elkaar ook maar een seconde voor de voeten te lopen. Dat geldt ook voor het kloekere verkeer van “Dysfunctional Wire”, waarin sax, trompet en gitaar een kringelend web van klanken vormen, er aangesloten wordt bij de rocktraditie en afgesloten wordt met geperverteerde blues.
Het nummer hint meteen ook naar de decibelniveaus die terugkeren in de twee slotstukken. Er wordt gebalanceerd tussen breekbaarheid en tribale en robuuste stijlwissels. Langzaam, gestaag, komt het zootje aan de kook, met verschroeiend, bijna noisy gitaarwerk en een overrompelende impact die zelfs groots, majestueus wordt in het afsluitende “Challenge/Challenges”. De voorzichtigheid en ingetogenheid van de start lijkt even heel veraf, maar dat toont vooral aan hoe het kwintet in de loop van een uur een enorme beweging gemaakt heeft. Een die voor een keer geen minuut te lang duurde. Je kan dan ook niet anders dan concluderen dat de Portugese scène er met Fail Better! weer een klasseband bijgekregen heeft. Straf spul.
