ACT/Vision, 2012
“Vijay Iyer is tot betere dingen in staat.” Ons vrij kritische
oordeel van twee jaar geleden was gericht op Iyers schijnbaar koele
benadering van jazz op het album ‘Solo‘. Te beredeneerd
en mathematisch, zonder al te veel gevoel, plachten wij te zeggen,
al was dat zeker niet over de gehele lijn het geval. Wat toen wel
opviel, was dat zijn individuele werk nooit hetzelfde gevoel van
bewondering kon oogsten als de verwezenlijkingen van het trio. Dat
gevoel overheerst vandaag nog steeds, nu het laatste nieuwe
trioalbum ‘Accelerando’ onlangs is verschenen. Al durven we die
tweespalt in zijn discografie even vergeten, nu dit schitterende
meesterwerk al dagenlang onze zielen beroert.
De Amerikaanse jazzpianist lijkt steeds boven zichzelf uit te
stijgen in het bijzijn van anderen. Misschien zijn die derden nu
eenmaal een noodzaak om het vingervlug, conceptueel stevig
onderbouwde klavierwerk gedeeltelijk in te tomen. Hier zijn het de
welgemikte percussieslagen van Marcus Gilmore en contrabassist
Stephan Crump die aan de stevige snaren van zijn instrument trekt.
Vijay Iyer moet dan steeds rekening houden met zijn medemuzikanten
en net dat staaltje van gecontroleerde vrijheid maakt hem tot een
nog completere muzikant.
Om dat te staven, houdt u gewoon maar even zijn beide versies
van ‘Human Nature’ naast elkaar. Op ‘Solo’ bracht Iyer reeds een
uitstekende versie, maar zijn laatste herwerking, anno 2012,
onderscheidt zich nog meer door een extra bovenlaag van passie en
karakter, samen met combinatie van respect en eigenzinnigheid. Een
meerwaarde die dankzij de overige muzikanten duidelijk in de verf
wordt gezet. Verder streeft Iyer naar herkenbaarheid – zelfs met
een andere titel was dat duidelijk geweest – en breekt hij tegelijk
met het origineel door de melodie in een eigen vorm te gieten. De
ritmische patronen passen daarbij wonderlijk in elkaar en bij
momenten lijkt het alsof het trio gewoon al improviserend het
nummer heeft opgenomen. ‘Human Nature’ is met zijn negen minuten
een fantastische geluidservaring.
Het hoeft na dat ene hoogtepunt niet te stoppen. Heel wat van de
composities varen wel onder de bredere aanpak van het trio. Drum en
contrabas lijken zich meestal tot een functionele aanwezigheid te
beperken, zoals bij ‘Optimism’, maar zijn niettemin van
doorslaggevend belang voor de stuwing en de dynamiek van het
geheel. In het juiste gezelschap klinkt een – ongelooflijk goede –
pianist als Iyer nog indrukwekkender dan gewoonlijk. Het zou
sowieso al niet aan de nodige spitsvondigheden ontbreken, maar nu
wordt het steeds netjes in verschillende lagen verweven. Dat valt
vooral op wanneer ‘Optimism’ zich naar het einde toe laat verleiden
tot een indrukwekkende climax, waar de intensiteit van contrabas en
percussie de ervaring helemaal afmaken.
Voorts is ‘Accelerando’ in elk geval ook een album dat in zijn
geheel iets betrokkener en boeiender klinkt dan zijn voorganger.
‘The Star of a Story’ doet dankzij een knappe melodie niet enkel
hunkeren van verlangen, maar bevat ook een boeiende ritmische
onderbouw. Die soms ietwat tegendraadse percussiedynamiek laat zich
in het hele nummer gelden en geeft tegelijk de muziek vleugels.
Mocht het dan misschien allemaal wat te braaf en toegankelijk
overkomen, dan geeft het Vijay Iyer Trio nog eens lik op stuk met
een experimentele kanjer van jewelste: ‘Little Pocket Size Demons’
van Henry Threadgill is een gewaagde keuze, maar stuwt het album
ook ontegensprekelijk de hoogte in. Iyer heeft zelden zo bitsig
gespeeld, terwijl zijn kompanen er eveneens alles aan doen om de
ervaring zo angstaanjagend mogelijk te maken. Het driftige ‘Little
Pocket Size Demons’ is meer dan enkel een stroom aan infernale
krachten, want het legt de lat opnieuw wat hoger voor de
concurrentie.
Vijay Iyer keert nog een aantal keer terug naar vertrouwd
terrein, waar een conceptuele aanpak nadrukkelijker op de voorgrond
komt te staan. ‘Mmmhmm’ speelt voortdurend met motieven en
structuren, wat leidt tot een ontzettend mooi (de neerdruppelende
noten) en tegelijk ook hermetisch geheel. ‘Actions Speak’ is even
een technisch hoogstandje waarbij vlot en gebonden pianogeriedel
afgewisseld wordt door tussenpauzes van grote intervallen. Die
overdaad is fijn, maar hoeft niet altijd plaats te vinden. Bij
wijze van contrast volgt daarop ‘Village of the Virgins’, een
nummer van Duke
Ellington, waar alles opvallend strakker en vloeiender
georganiseerd is dan we gewoon zijn. Harmonie van de bovenste
plank, je hoort de big band en swing zonder dat ze er
meteen bij hoeven te zijn. Het is bovenal een compositie die énkel
een muzikant als Duke kan maken en brengen, al hoort u ons kwaad
woord zeggen over deze laatste uitstap.
‘Accelerando’ is een verheffende trap in de carrière van Vijay
Iyer. Een mooi afgerond geheel, een verzameling van eigen en
geleend werk, waar het plezier en de overtuiging van afspat. Dat
het allemaal een tikkeltje spannender klinkt, is te danken aan
fabuleuze prestaties van drummer Gilmore en bassist Cramp, die het
technisch geweld van Iyer hebben ingedamd zonder aan kwaliteit in
te boeten. Laat het volgende album maar opnieuw een werk van
meerdere krachten zijn.
