Bekroond, gelauwerd, alom gelezen en geprezen: zonder overdrijven mogen La Superba en Grand Hotel Europa, de twee voorgaande grote romans van de Nederlandse auteur Ilja Leonard Pfeijffer, tot de beste literatuur van het voorbije decennium gerekend worden. In beide boeken voert de schrijver zichzelf op, meanderend door de straten van een continent dat teert op grotendeels vergane glorie. Duidelijk moge zijn dat Alkibiades, Pfeijffers meest recente publicatie, als historische roman een totaal ander register opzoekt. Zij het dat ook hier het predicaat ‘meesterwerk’ op zijn plaats is.
Vlucht Pfeijffer door het genre van de historische roman op te zoeken weg van het huidige maatschappelijke debat? Kapselt hij zich in voor de thema’s die de wereld vandaag beroeren, om zich in de beslotenheid van de Griekse hoogdagen te beschutten tegen de latente plicht voor een kunstenaar anno 21ste eeuw om zijn of haar werk met hedendaagse kwesties te laten resoneren? In geen geval! Hoewel Alkibiades zich afspeelt omstreeks de vijfde eeuw voor het begin van onze jaartelling, is het een boek dat zich concentreert op thema’s die in tijden waarin autocraten en despoten democratisch verkozen geraken nauwelijks relevanter kan zijn: de werking van macht, de volatiele dynamiek die voor “de wil van het volk” doorgaat, retoriek als politiek instrument.
Doorheen zijn ongewone en veelbesproken leven, wisselde de historische Alkibiades om zijn leven te redden een aantal keer van broodheer. Hoewel de krachtlijnen in de Peloponnesische Oorlog, waarin Athene tegenover Sparta kwam te staan, weinig speling leken toe te laten, schaarde deze strateeg zich achtereenvolgens aan Atheense, Spartaanse en Perzische zijde, om finaal als loyaalste aller strijders de Atheners terug te vervoegen. Waardoor is deze meervoudige metamorfose ingegeven? Ongetemperde honger naar het uitbreiden van zijn invloedssfeer, kortom je reinste machtswellust? Of diende Alkibiades, zelfs door zich een hele tijd van Athene af te keren, de zaak van de democratie en dus van de vrijheid?
Dat laatste beweert Alkibiades zelf, in een uitgebreide autobiografie onder de vorm van een rede die hij als banneling schrijft vooraleer terug te keren naar zijn heimat. Althans dat is de insteek van dit boek. Er zijn geen authentieke bronnen die het bestaan van een dergelijk document suggereren, kortom Pfeijffer verzon het ganse concept, zij het dat hij deze gefingeerde biografie volstouwde met uitstekend gedocumenteerde feiten. Aan de hand van de waarheid liegt hij als het ware een psychologie bij elkaar, een geestesgesteldheid waarvan nimmer zal kunnen vastgesteld worden of zij raakt aan wie Alkibiades werkelijk was, en wat hij in wezen betrachtte.
Lijkt de roman daarmee behoorlijk vrijblijvend rond te dobberen in historisch accurate wateren? Zeker niet, en wel omdat Pfeijffer door Alkibiades als verteller te kiezen, een manifest subjectief perspectief op de historische werkelijkheid genereert. Deze geslepen politicus, van waaruit de lezer de historische realiteit ontdekt, pent een apologie bij elkaar met een zeer duidelijk motief, met name de gunst van het Atheense volk (dat hem afvallig was geworden) terug veroveren. Onder het mom van het definitief ontsluieren van de onwrikbare realiteit, realiseert de lezer zich dat Alkibiades’ stem spreekt met een duidelijk doel voor ogen. Als hij demagogen, totalitaire regimes en aristocratische machtsovernames fileert, is hij dan zelf vrij van blaam, deze kameleon die alles en iedereen zou bedrogen hebben, zogezegd ter meerdere eer en glorie van Athene?
In enkele meer beschouwende passages mediteert Pfeijffer over hoe de democratie uitgehold wordt door malafide figuren die het volk tegen de elite in het harnas jagen voor persoonlijk gewin. Zelden komt de vijfde eeuw voor Christus zo dicht bij het tijdperk van vandaag te liggen… Deze filosofisch getinte passages dienen echter vooral als intermezzi bij een roman die sterk narratief gedreven is, en bijna 800 bladzijden lang met bloedstollende thrillerallures de aandacht van de lezer vasthoudt – zo verdomd goed is dit boek geschreven. Wie de levenswandel van Alkibiades niet kent, is immers tot in de laatste bladzijden gebeten om de afwikkeling te weten te komen.
Helemaal impressionant is dat Pfeijffer geen moderne stijlmiddelen van stal haalt, maar integendeel een archaïsche, authentiek aandoende verteltrant hanteert, vanuit een idioom dat rechtstreeks refereert naar antieke teksten. Qua verhalend ritme een kind van onze tijd, maar voor wat de beeldspraak en de situering betreft schatplichtig aan de bakermat van de literatuur zoals we die vandaag kennen: met Alkibiades trekt Pfeijffer schijnbaar moeiteloos een lijn van het verleden naar het heden.
Voor zover Pfeijffer nog iets te bewijzen had, heeft hij met deze roman al wat men van hem kon verwachten niet alleen waargemaakt, maar ronduit overtroffen: Alkibiades vertelt met oude middelen over vandaag en met hedendaagse zwier over vroeger. Een dijk van een roman? Noem het eerder een literair monument.
