Meestal wordt naar ‘The Trouble With Harry’
gerefereerd als Hitchcocks eerste en enige volbloed komedie.
Ongelijk hebben ze niet, omdat het zijn enige film is waarin elke
vorm van suspense ondergeschikt wordt gemaakt aan de lach, maar
twintig jaar eerder maakte de regisseur in Engeland al een prent
die verdomd dicht in de buurt kwam. ‘The 39 Steps’, gemaakt in
1935, is een film die erg zijn best doet om een spionagethriller te
zijn, maar het ergens halverwege schijnbaar opgeeft en met veel
plezier wegglijdt naar een screwball comedy. Hitchcock
experimenteerde zijn hele carrière lang met het evenwicht tussen
humor en suspense – hier slaat de schaal voor het eerst overtuigend
over in de richting van dat eerste.
Robert Donat speelt Richard Hannay, een Canadees over wie we
nooit veel meer te weten komen dan dat hij in Engeland woont en
rijkelijke hoeveelheden pommade in zijn snor smeert. Op een avond
pikt hij in een Music Hall de mysterieuze Annabella (Lucie
Mannheim) op, een mooie jongedame met een vaag Duits accent, die
hem toevertrouwt dat ze een spionne is, die wilt vermijden dat
Britse militaire geheimen in de verkeerde handen vallen. Een
sinistere organisatie, The 39 Steps, onder leiding van een spion
met een missend vingerkootje, is er immers op uit om zoveel
mogelijk top secret informatie naar het buitenland te smokkelen. De
volgende ochtend wordt Annabella in Richards flat vermoord. Richard
slaat op de vlucht voor de politie – een lijk in je appartement,
het ziet er nu eenmaal niet goed uit – en weet dat hij maar één
kans heeft om zijn onschuld te bewijzen: de spionnenring
ontmaskeren die Annabella op het spoor was.
Dat alles klinkt nog als een redelijk conventionele
spionagethriller, die thematisch bovendien handig inspeelt op de
groeiende diplomatieke spanningen tussen Groot-Brittannië en
Duitsland van die tijd. Hitler was rijkskanselier geworden in 1933,
en hoewel de Tweede Wereldoorlog nog enkele jaren op zich zou laten
wachten, groeiden de vijandigheden tussen de twee naties
zienderogen – het idee dat er werd gespioneerd en dat militaire
geheimen misschien niet veilig waren, leefde bij een publiek dat de
komende oorlog stilaan op zijn sokken voelde aankomen. Tijdens de
eerste helft gedraagt ‘The 39 Steps’ zich ook grotendeels als een
echte suspensethriller – de plot wordt klassiek geconstrueerd
volgens één van de verhaalconventies waar Hitchcock zich nog vaak
van zou bedienen: de onschuldige man die plots wordt verdacht van
een moord die hij niet heeft gepleegd. Hij gaat op de loop naar
Schotland, moet zelfs even aan de buitenkant van een trein
klauteren en deelt een maaltijd met een boerenechtpaar dat er maar
niet uit lijkt te komen of ze hem nu onderdak moeten aanbieden of
hem rechtstreeks aan de lokale sjampetter moeten
overdragen.
Tot dan is ‘The 39 Steps’ dus min of meer business as
usual: het tempo ligt geweldig hoog en niemand lijkt er echt
van wakker te liggen dat de personages nog vlakker zijn dan het
scherm waar ze op geprojecteerd worden. De psychologische periode
van Hitchcock lag duidelijk nog een dikke twintig jaar in de
toekomst – ten tijde van ‘The 39 Steps’ was de regisseur er al
tevreden mee dat Hannay schijnbaar een flierefluiter is die zo’n
ontworteld bestaan leidt dat zijn meubels nog allemaal bedekt zijn
met lakens en die al bij al niet écht slaap zal laten om het feit
dat er iemand in zijn armen een gewelddadige dood is gestorven. We
komen nooit te weten wat Hannay denkt of voelt – hell,
zelfs zijn beroep of de reden waarom hij in Groot-Brittannië
verblijft zijn niet belangrijk genoeg om mee te delen. Het gaat om
de actie, en die dient zo snel mogelijk in gang gestoken te worden.
‘The 39 Steps’ toont Hitchcock op zijn meest utilitair: hij wilt
een verhaal vertellen, zo snel en opwindend mogelijk. Al de rest,
inclusief thematiek, karakteruitwerking en ga zo maar door,
interesseert hem daarbij bitter weinig.
Na de eerste helft, waarin de film zich dus gedraagt als een
traditionele actiethriller, komt echter plotseling Madeleine
Carroll op de proppen als Pamela, de love interest van
dienst die Hannay aanvankelijk niet gelooft om uiteindelijk – wat
had u dan gedacht – toch te smelten in zijn armen. En daarmee
verandert ‘The 39 Steps’ plotseling gevoelig van versnelling –
ineens wordt de prent een screwball comedy, waarin de twee
zelfs aan elkaar gehandboeid worden om kibbelend hun weg te vinden
door een mijnenveld aan spionnen en flikken die niet beter weten.
De toon van de film wordt luchtiger en de dialogen zijn snedige
replieken die niet hadden misstaan in een Cary Grant-vehikel van
rond dezelfde periode. De relatie tussen Hannay en Pamela lijkt
zelfs een voorganger van die tussen Grant en Eva Marie-Saint in
‘North By Northwest’, vele jaren later. Hun interactie heeft
dezelfde sparkle, dezelfde speelse seksualiteit, die met
verve tot leven wordt geroepen door de twee hoofdrolspelers. Robert
Donat neemt zichzelf of het scenario nooit te serieus (en terecht),
en lijkt zich vooral te willen amuseren met zijn aalgladde
vertolking. Madeleine Carroll weet de overgang in haar personage –
eerst denkt ze dat Hannay een moordenaar is, daarna leert ze hem
vertrouwen – dan weer zo geloofwaardig op te bouwen als dat maar
mogelijk is in een script dat trots lijkt te zijn op zijn eigen
onwaarschijnlijkheid.
Visueel en technisch is het opvallend hoe de carrière van
Hitchcock is geëvolueerd: tijdens de jaren dertig en veertig was
hij vooruitstrevend, met opvallende special effects en een vlotte
vertelstijl die meer tempo bood dan de meeste films van die tijd.
Tegen het einde van zijn leven, tijdens de late jaren zestig en de
vroege jaren zeventig, was hij dan weer voorbijgestreefd en werd
hij beschouwd als ouderwets – zo gaat dat dan. Als film van zijn
tijd is ‘The 39 Steps’ echter opvallend snel, met een paar knappe
visuele thema’s (let op de manier waarop Hitchcock de nadruk legt
op handen, allicht omdat de slechterik zichzelf onderscheidt door
een missend stukje aan zijn vinger).
‘The 39 Steps’ is één van de bekendste en meest geliefde films
uit Hitchcocks Britse periode, juist omdat de humor en de snelheid
van de actie de ergste gevolgen van de passerende tijd zijn
tegengegaan. Het is een oude film en natuurlijk blijf je dat zien,
maar de eenvoudige charmes van deze complexloze comedy
thriller spreken, zelfs meer dan 70 jaar na dato, nog steeds
voor zich.
