Het zal sommigen onder u ongetwijfeld plezier doen te horen dat het
ouderwetse Hollywood-epos nog niet helemaal dood is. ‘Memoirs of a
Geisha’ heeft alles dat u zich herinnert van die klassieke
melodrama’s die ze wel eens op zondagmiddag op televisie uitzenden,
met veel reclame ertussen. Kleurrijke decors en kostuums, exotische
locaties, plechtstatige dialogen, een historische setting en een
zoetsappig liefdesverhaaltje. Was ‘Memoirs of a Geisha’ nu zo’n
vijftig jaar geleden gemaakt, dan zou ik er charme nog wel van
hebben kunnen inzien, maar zoals het is lijkt de film één lang
anachronisme. “Dit soort films maken ze niet meer”, en daar is een
goede reden voor. Anno 2006 had ik gehoopt dat zelfs Amerikaanse
filmmoguls slim genoeg zouden zijn om andere culturen (in dit geval
dus de Aziatische) niet meer te gebruiken als een curiositeit die
een typisch Hollywoodiaans drama op smaak dient te brengen. Maar
helaas.
Het verhaal begint in het Japan van 1929. Sayuri wordt als klein
meisje door haar straatarme vader verkocht aan het geisha-huis van
Moeder (Kaori Momoi). Aanvankelijk doet ze dienst als huishoudster,
maar eens ze oud genoeg is zal ze opgeleid worden tot geisha – een
soort luxeprostituée die weinig geeft voor veel geld en zichzelf
beschouwt als een levend kunstwerk. Maar niettemin: een
prostituée.
Sayuri wordt gebruikt als pion in de rivaliteit tussen twee
gereputeerde geisha’s in Moeders huis: Mameha (Michelle Yeoh) en de
verraderlijke Hatsumomo (Gong Li), die ooit verliefd was op een
man, niet met hem kon samenblijven en sindsdien dodelijk verbitterd
door het leven kruipt. Mameha leert Sayuri hoe ze moet lopen,
praten, dansen en verleiden als een echte geisha, en verkoopt
Chyio’s maagdelijkheid voor een recordprijs van 15.000 yen (in de
film wordt dat blijkbaar beschouwd als een reden om feest te
vieren). Net wanneer Sayuri erin geslaagd is om de populairste
geisha van de stad te worden, bereikt de chaos van de Tweede
Wereldoorlog ook haar provincie, en haar leven wordt nog maar eens
ondersteboven gegooid.
In principe biedt het scenario van ‘Memoirs of a Geisha’ zich aan
als een onthutsend exposé over de manier waarop vrouwen al vanaf
hun kindertijd een bepaalde rol opgedrongen krijgen. Sayuri wordt
in feite gebruikt als seksuele slavin – een geisha krijgt
magnifieke make-up op haar gezicht gesmeerd, ze doet trucjes met
waaiers en waagt zich aan gecompliceerde dansen. Maar wanneer de
juiste prijs wordt aangeboden, wordt er toch maar van haar verwacht
dat ze op haar rug gaat liggen en de mannen laat doen waar ze zin
in hebben. Al de rest, al die rituelen, zijn weinig meer dan een
uitgebreid voorspel, ontworpen om de prijs op te drijven. “Wij
verkopen ons lichaam niet, maar wel onze vaardigheden,” zegt Mameha
tegen Sayuri. Waarna ze 15.000 yen opstrijkt voor Sayuri’s
ontmaagding. Dan mag je nog een heel woordenboek aan eufemismen
bovenhalen, maar als je dat doet, dan verkoop je je lichaam –
alleen wel heel duur.
De film, daarentegen, biedt maar weinig inzicht in dat aspect van
het leven van een geisha. Regisseur Rob Marshall, eerder al
verantwoordelijk voor ‘Chicago’, is
gefascineerd door het uiterlijk vertoon van de dames: de make-up,
de kleren, de rituelen. Maar wanneer Sayuri voor het eerst met een
man slaapt, cut hij snel weg naar de volgende scène. Wanneer Sayuri
als klein meisje genadeloos geranseld wordt omdat ze iets verkeerd
heeft gedaan, horen we dat wel, maar zien we het niet. Alles wat
onaangenaam of lelijk is, wordt hier geminimaliseerd, opgeblonken
met een laklaagje Hollywood-melodrama. Het overwegende gevoel
waarmee mensen buitenstappen bij ‘Memoirs of a Geisha’ is niet
verontwaardiging over hoe vreselijk die vrouwen het toen wel
hadden, maar wel een vaag gevoel van “goh, ik zou eigenlijk best
wel in die tijd hebben willen leven, want kijk eens hoe mooi het
daar toen was.” Marshall neemt een tragische geschiedenis en maakt
daar vervolgens een nostalgische film over.
Een film die bovendien zowat alle clichés bevestigt die
Westerlingen hebben over Aziaten. Aangezien het natuurlijk
onbegonnen werk zou zijn om van Amerikanen te verlangen ondertitels
te lezen, spreken alle Japanners in deze film Engels (voor het
grootste deel worden ze trouwens gespeeld door Chinezen, maar hey,
die landen liggen dicht bij elkaar). En niet alleen spreken ze
Engels, nee, ze spreken van dat schattig Japans Engels, waarin een
l een r wordt en zowat alle klinkers kort worden afgebeten. Hun
dialogen bestaan meestal uit fantastische, poëtische volzinnen,
zoals: “Mijn moeder noemde me naar het water, omdat water, als het
een obstakel tegenkomt, altijd een andere weg zoekt.” Zeg het niet
hardop, maar ik geloof dat we hier met een symbool te maken hebben.
Hilarisch hoogtepunt van die bombastische taal: Mameha legt aan
Sayuri uit dat ze veel geld waard is omdat “er nog geen paling in
haar grot gezwommen is”. Kom met zó’n uitleg af in een les biologie
voor het middelbaar onderwijs.
Dat gezegd zijnde, is Hollywood natuurlijk nog altijd goed in de
dingen waar het altijd goed in is geweest: de film ziet er prachtig
uit, met levendige kleuren, een fraaie belichting en sumptueuze
kostuums. De hele bedoeling van ‘Memoirs of a Geisha’, lijkt mij,
is juist om het verleden een mooie glans mee te geven die het in
werkelijkheid niet bezat. Zowel inhoudelijk als visueel. In dit
Japan zijn er geen vuile straten waar de ratten doorheen lopen, er
lopen geen vieze mensen rond die in de post-WO II periode geplaagd
worden door ziekten. Nee, zelfs wanneer de personages het het
moeilijkst hebben, zie je de glamoureuze schoonheid doorheen het
dun laagje vuil stralen dat de visagiste er twee seconden geleden
op heeft gesmeerd.
‘Memoirs of a Geisha’ is een mooie film, ja. Dat is net het
probleem ermee. Het is een volstrekt oppervlakkig epos waarin de
lof wordt gezongen van een tijd waarin vrouwen nauwelijks hoger op
de sociale ladder konden klimmen dan de duurste hoer van de streek
te worden. En waarom zingt het die lof? Omdat de kimono’s, huizen
en kersenbomen toch zó verschrikkelijk mooi waren.
