De rijke geschiedenis van het voormalige klooster van de ongeschoeide Karmelietessen in Gent, gaat terug tot in de zeventiende eeuw. Doorheen de tijd werd het verschillende keren verbouwd (onder meer ten gevolge van een felle brand die woedde in 1843) en uitgebreid, maar kampte het complex eveneens met jarenlange leegstand. Dankzij vzw Freehouse kreeg de site vervolgens een nieuw cultureel leven ingeblazen, maar ook dat initiatief loopt nu ten einde. De ontmoetingsplaats in de Theresianenstraat wordt weldra immers omgevormd tot een cohousingproject. Alvorens het zover komt kan u, onder de noemer Cinéma Theresia, echter nog een laatste keer genieten van een speciale openluchtvertoning.
Hiervoor sloegen de programmatoren van het LGBTQ-festival Pinx andermaal de handen in elkaar met de Gentse arthousebioscoop Sphinx. Samen presenteren ze op maandag 7 augustus de film Potrait de la jeune fille en feu, waarop we hieronder graag een terugblik werpen.
2019 heeft zonder twijfel een aantal buitengewone films voortgebracht. Daarbij denk ik spontaan aan het Chinese kleinood An Elephant Sitting Still, de majestueuze misdaadprent Pájaros de verano, Claire Denis’ visceraal SF-epos High Life of de vernuftige Zuid-Koreaanse thriller en Gouden Palm-winnaar Parasite. Geen onder hen heeft me evenwel dermate getroffen als Portrait de la jeune fille en feu, geregisseerd door de inmiddels 44-jarige Française Céline Sciamma.
Met summiere eenvoud schetst Sciamma het innemende verhaal van twee gelijkgestemde zielen, omstreeks de tweede helft van de achttiende eeuw. Marianne (Noémie Merlant) is een jonge kunstenares die, in opdracht van een Italiaanse gravin, naar een eiland voor de Bretoense kust wordt gestuurd. Van zodra ze er voet aan wal zet, raken we helemaal in de ban van deze omgeving. Marianne krijgt van de vrouw de taak om het portret te schilderen van haar dochter Héloïse (Adèle Haenel), een aristocrate die recent uit een benedictijnenklooster is getreden. Het portret is een middel om in de gunst te komen bij een Milanese edelman, maar omdat het meisje zich tegen het nakende huwelijk verzet, weigert ze te poseren. Om de ware aard van haar opdracht voor Héloïse te verbergen, fungeert Marianne daarom als gezelschapsdame. Overdag tracht ze de gelaatstrekken en de lichaamsbouw van haar model te memoriseren, terwijl ze ‘s avonds in alle discretie Héloïses’ beeltenis op het canvas vastlegt.
Portrait de la jeune fille en feu gaat in essentie over de kunst van het observeren en de dunne lijn tussen waarnemen en zelf bekeken worden. Daaruit groeit een adembenemend en hartstochtelijk liefdesverhaal. Terwijl er in de meeste romances nauwelijks woorden worden vuilgemaakt aan wat twee personen werkelijk tot elkaar drijft, krijgt de affectie die tussen de beide protagonisten bloeit hier alle ademruimte. Wat Portrait de la jeune fille en feu zo onweerstaanbaar maakt, is net hoe subtiel die gevoelens aan de oppervlakte komen. Heel mooi is dan ook in welke vloeiende bewegingen de emoties langzaam aanzwellen en aan intensiteit winnen: van de schuchtere blikken die aanvankelijk worden uitgewisseld, over een verlangen dat ontsteekt en uiteindelijk niet langer te verloochenen valt en culmineert in vurige passie.
Dit schitterend vertolkt kostuumdrama leunt, ondanks het historische kader, dicht aan bij Sciamma’s eigen leven. Volgens haar verklaring was het de eerste keer dat de cineaste een film maakte over iets dat ze zelf heeft beleefd (het is bekend dat Sciamma geruime tijd een relatie had met hoofdrolspeelster Adèle Haenel die ze ook al castte in haar regiedebuut Naissance des pieuvres). Sciamma levert tussendoor ook commentaar op de zogenaamde ‘male gaze’ (een concept voor het eerst onderzocht door Laura Mulvey) in kunst.
Muziek wordt in Portrait de la jeune fille en feu, op twee uitzonderingen na, dan weer volledig verbannen – een bewuste keuze die de film gelijk een apart karakter geeft. De scènes die wel worden ondersteund (een a-capellakoorzang rond een vuurhaard; de onthutsende apotheose op de tonen van Antonio Vivaldi) zijn onvergetelijk. Al geldt dat volgens mij voor zowat de hele prent, een onwaarschijnlijke oefening in beheerst filmmaken die niemand onberoerd zal laten. Grijp uw kans om dit meesterwerk in een uniek kader én bij zonsondergang te (her)ontdekken.
Cinéma Theresia, Maandag 7 augustus – Theresianenstraat 9, 9000 Gent. Alle info: https://www.theresia.gent/events/cinema-theresia-portrait-de-la-jeune-fille-en-feu-2019/ of https://www.sphinx-cinema.be/programma/film/portrait-de-la-jeune-fille-en-feu-2019