Er was een tijd dat de naam David O. Russell niet alleen garant stond voor een bepaald soort gedegen vakmanschap, maar ook voor gegarandeerd succes aan de kassa. De man heeft nooit meer het torenhoge niveau gehaald van zijn doorbraakfilm Three Kings, maar titels als The Fighter, Silver Linings Playbook en American Hustle waren onderhoudend en goed gemaakt. Russell slaagde er ook in om commercieel succes te paren aan een lading Oscars en prijzen allerhande, tot ergens halverwege de jaren 2010 zowel publiek als pers genoeg leken te hebben van zijn stijl. Amsterdam – de grote comeback van Russell – werd in de VS universeel afgekraakt, flopte inzake ticketverkoop en werd prompt van de bioscoopkalender gehaald in Europa. Disney Plus brengt de film nu toch naar de kijker via streaming en de prent verdient beter dan het beschoren lot, want Russell knoopt hier – zij het op niet al te toegankelijk wijze – wel weer aan met de kwaliteit van eerder werk.
Een element dat in ieder geval gelijkloopt met Russels oudere succestitels is de indrukwekkende cast die hij voor de lens heeft weten te halen: Christian Bale (uiteraard al eerder ster in zijn films), Margot Robbie, John David Washington, Anya Taylor-Joy, Chris Rock, Mike Myers en dan ook nog – toe maar – Michael Shannon, Taylor Swift, Rami Malek, Robert De Niro, Zoe Saldana, Timothy Olyphant en als toemaatje voor de Belgen daarbovenop ook nog eens Matthias Schoenaerts als een New Yorkse detective. Het is moeilijk een meer met grote namen gevuld lijstje te bedenken dan dat van het hier verzamelde talent. Dat helpt Amsterdam ook een heel eind op weg: iedereen zet mooi werk neer en het spel van de rijke lading vertolkers geeft leven aan een prent die anders makkelijk had kunnen verzinken in mechanisch maniërisme.
Dat maniërisme is nochtans wat initieel de hele film lijkt onderuit te halen. Verteld aan de hand van een gefragmenteerde narratieve structuur, krijgen we een proloog waarin we kennismaken met drie personages: een aan lagerwal geraakte dokter (Bale), diens advocaat (Washington) en de bizarre jonge vrouw die in een soort driehoeksrelatie verwikkeld zit met hen (Robbie). Het drietal leerde elkaar kennen aan het Franse front van WO I en spendeerde vervolgens lange tijd samen in Amsterdam. Twaalf jaar later raken ze verwikkeld in een bizarre politieke spionagezaak die hen weer bij elkaar brengt. Het eerste half uur van Amsterdam dat dat alles uiteenzet is de zwakste schakel in de film: soms lijkt het erop dat Russell enkel uit is op het boetseren van een soort tweederangs postmoderne variant op de stijl van Quentin Tarantino. Er wordt heen en weer gesneden tussen heden en verleden door voortdurende de actie te onderbreken, personages reflecteren op de eigen situatie en de dialogen dienen enkel om te knipogen naar het publiek.
Net wanneer die aanpak een beetje ondraaglijk begint te worden, openbaart Amsterdam zich echter plots als een totaal andere film. De beelden van het interbellum Amsterdam en de vreemde fascinatie voor anatomische vervormingen en de ‘maakbare’ mens (letterlijk en figuurlijk) zijn immers niet toevallig en refereren aan de avant-gardekunststromingen die de naoorlogse jaren van de vroege twintigste eeuw kenmerkten. Die bewegingen (want dat waren het, vaak ondersteunt door manifesten) zoals Dadaïsme en Surrealisme, rebelleerden tegen de absurditeit van de vernietiging van de ‘Grote Oorlog’ en vertaalden die in collages en agressieve fragmentatie van ‘het beeld’ … precies de manier waarop deze tegendraadse film omgaat met diezelfde ideeën.
Het is al te veel eer om Amsterdam – inclusief die bedwelmend mooie ‘zachte fotografie van Emmanuel Lubezki, de DP achter To the Wonder en Knight of Cups – te lezen als een werkstuk dat beeldtaal, thematiek en symboliek helemaal weet te integreren in een doordacht geheel. David O’ Russell zelf gaat in interviews enkel vaagweg in op al die onderliggende concepten en vaak lijkt het alsof hij zijn ambitieuze benadering net iets te veel wil begraven onder hippe verpakking die een deel van zijn insteek tenietdoet. Niettemin is dit meer dan gewoon een ‘spielerei’ en zit achter Amsterdam wel degelijk een doordacht concept, zij het dan dat dat niet altijd even helder wordt uitgewerkt. In een tijdperk gedomineerd door eenheidscinema, is dat echter al meer dan voldoende om op zijn minst een visie waardig te zijn.
