De Franse cinéast Jacques Audiard werd bij ons vooral bekend met zijn vorige film, De rouille et d’os, waarin publiekslieveling Matthias Schoenaerts een aan lager wal geraakte bokser speelde. Maar eigenlijk had u hem voordien al moeten kennen van films als Un prophète en Un héros très discret – rauwe, realistische drama’s, met als rode draad de gekwelde outsider die aan de verkeerde kant van de maatschappij staat, gepaard met een ietwat groezelige cinematografie.
Regisseren doet hij volgens het aloude credo “kwaliteit boven kwantiteit”, want met een gemiddelde van één film om de pakweg vier jaar kan je hem van geen overproductie beschuldigen. Deze keer vertelt hij het verhaal van Dheepan, een vluchteling die samen met vrouw en kind in Frankrijk terecht komt op zoek naar een beter leven. Een thematiek die plots brandend actueel is geworden en hem in Cannes zowaar voor het eerst de Gouden Palm heeft opgeleverd. Een hele eer voor de Parisien, maar is die ook terecht?
Laat ons beginnen met een korte geschiedenisles: sinds de jaren ’70 woedt er in Sri Lanka een bloederige strijd waarin de Tamiltijgers vechten voor de onafhankelijkheid van hun regio, en daarbij geen geweld schuwen. Wanneer die strijd in 2009 verloren blijkt, willen veel van hen die hel moegestreden ontvluchten uit vrees voor vervolgingen van de Sri Lankese overheid. Een van hen is Sivadhasan. Een Tamiltijger die de identiteit steelt van een overledene – Dheepan dus – en een schijngezin vormt met een onbekende vrouw en een negenjarig kind. Door mensensmokkelaars worden ze de boot opgezet richting Europa, waar ze terecht komen in de grauwe banlieues van Parijs. Al snel hebben ze door dat het daar niet veel veiliger is, en dat ze door integratieproblemen en de welig tierende criminaliteit volledig op zichzelf zijn aangewezen. Dheepan krijgt een baan als conciërge in hun appartementsgebouw waar drugbendes het voor het zeggen hebben, terwijl zijn “vrouw” Yalani droomt van een toekomst bij haar nicht in Engeland. Hun “dochter” gaat naar school en is de enige die erin slaagt de taal wat onder de knie te krijgen.
Een kolfje naar de hand van Audiard dus, een filmmaker die toch een beetje een chroniqueur derverstotenen is. En gedurende de eerste 80 minuten lukt hem dat wonderwel. Het gaat hem niet zozeer om de immigratie an sich – op politieke statements of prekerig gedoe zal je Audiard niet kunnen betrappen. Het is eerder een karakterstudie van drie vluchtelingen die de jungle in hun thuisland achterlaten en die inruilen voor de betonnen, Parijse variant. Thema’s als integratie, criminaliteit, vervreemding en liefde worden aangesneden op een manier die je als kijker erg nauw de intimiteit van de ersatz-familie binnentrekt. Audiard schenkt erg veel aandacht aan de cultuurverschillen, die enkel het jonge meisje met horten en stoten kan overwinnen. Voor de ouders blijft het worstelen met zichzelf, het gelogen gezinsleven en de uitzichtloosheid van de situatie.
Het personage van Dheepan vertoont nogal wat gelijkenissen met Travis Bickle uit “Taxi driver”: hij komt recht uit een wrede oorlog waar hij actief aan deelnam, en wordt getormenteerd door die herinneringen. De oorlog achtervolgt hem en zijn nieuwe situatie vertoont te veel gelijkenissen met degene die hij ontvlucht. Erg sympathiek komt hij niet over – eigenlijk kan je van hem amper hoogte nemen. Er gaat bijna altijd een dreiging van hem uit, met uitzondering van enkele momenten van precaire tederheid met zijn naasten. Het geweld is bijna altijd impliciet, maar Audiard weet intussen hoe hij spanning moet opbouwen en in beeld brengen. Die benauwdheid wordt bijgestaan door de sterke soundtrack van Nicolas Jaar, die het dreigend gevoel goed benadrukt.
Of films als Dheepan uiteindelijk slagen, hangt vaak af van de acteerprestaties. En dat is waar Dheepan het meest in uitblinkt. Weinigen zullen erin slagen de namen van de hoofdrolspelers, Jesuthasan Antonythasan (Dheepan), Kalieaswari Srinivasan (Yalini) en Claudine Vinasithamby (de negenjarige Illayaal) foutloos van buiten kunnen leren, maar ze spelen hun personages met een intensiteit en diepgang die je niet meteen verwacht van debutanten. Audiard heeft wel de reputatie om relatief onbekende acteurs boven zichzelf te doen uitstijgen, maar hier perst hij zowaar een tour de force van authenticiteit uit zijn acteurs.
En authenticiteit is een sleutelwoord. Mede door de realistische toon van de film, maar ook het feit dat 95% van de dialogen in het Tamil gesproken worden, de oorspronkelijke taal van de protagonisten. De hoofdrolspeler, Jesuthasan Antonythasan, heeft bovendien zelf een verleden als kindsoldaat bij de Tamiltijgers, en is daarna ook terecht gekomen in Frankrijk. Uit die ervaring weet hij duidelijk goed te putten om Dheepan te portretteren als een gekwelde ziel wiens zelfbeheersing danst op een slappe koord.
Dan de slotvraag: is die Gouden Palm terecht? Gedurende de eerste 80 minuten wel, maar daarna, tijdens de derde akte van de film, verzandt de zorgvuldig opgebouwde spanning alsnog in platte en vooral misplaatste sensatie, die eigenlijk niet zou hebben misstaan in het doorsnee Schwarzenegger-vehikel. Heel jammer, want het slot is zowat de antithesis van de rest van de film. Die anticlimax buiten beschouwing gelaten blijft Dheepan echter een diepgaande en aangrijpende kijk op de wanhoop van drie vluchtelingen die hunkeren naar een normaal leven, hun verleden achter zich willen laten en een toekomst willen opbouwen.
