En daar stond hij ineens, een goed jaar geleden: gitarist Ruben Machtelinckx, met Faerge onder de arm. Een subtiele, filmische plaat die gerust tot het beste van de recente Belgische jazz gerekend mag worden. En daarbuiten, want ‘jazz’ was even een rekbaar begrip geworden. Het duurde amper een jaar voor opvolger Onland van het duo Linus, Machtelinckx en rietblazer Thomas Jillings, er was, maar nog mooier is dat het alwéér prijs is.
Opnieuw kan je ook de onvergeeflijke fout maken om dit slechts een halve beluistering te gunnen en in de veronderstelling te verkeren dat je te doen hebt met oppervlakkig mooie, maar weinig substantiële, wollige muziek. Het klopt dat Onland erg zachtaardig en toegankelijk klinkt, op het lieflijke af, maar het daarbij houden zou betekenen dat je voorbijgaat aan een werkstuk dat overduidelijk met oog voor detail en nuance in elkaar gestoken is, gehuld is in een warme, behaaglijke sound (dank aan Christophe Albertijn, die instond voor de opnames) en bij momenten aanvoelt als een muzikale synoniemenlijst voor termen als ‘schoon’, ‘elegant’ en ‘geraffineerd’.
Vanaf opener “Dit” wordt immers duidelijk dat dit muziek is die vrij is van goedkoop effectbejag, van makkelijk scoren, truken van de foor die misschien pakken op de radio, maar elders genadeloos door de mand vallen. Dit is vertrouwelijke communicatie tussen twee vrienden die elkaar niets te bewijzen hebben en zonder al die poespas kunnen spreken; openlijk en bedachtzaam. Onland is lyrisch, maar niet flauw. Gevoelig, maar niet melig. Toegankelijk, maar niet lui. Soms zoet, maar nooit zeemzoet. Het is de zoetheid waar een randje aan kleeft, een hint van iets waar je niet meteen je vinger op kan leggen. Een smaak die minder deugd doet, minder geruststelt, maar even herkenbaar is. Ergens tussen twijfel, troost en die onvermijdelijke melancholie.
Machtelinckx (baritongitaar) en Jillings (sax, klarinet), samen ook kernleden van Jillings’ eclectische project An Expedition Into The Mind Of Sgt. Fuzzy, spelen hier bijzonder subtiel met knappe melodieën, die vaak onverhoeds opduiken, en vanzelfsprekende harmonieën die wijzen op een gefocuste eensgezindheid. Het deelt dat delicate dat je op Faerge ook vaak hoorde, maar dan door regelmatig ook eens aan te leunen bij de meditatieve folktraditie. Zo is de combinatie van gitaargetokkel en breekbaar saxspel in Jillings’ “Tune Out” iets dat je zo kwijt kan in een kleine indie film, en laat het compacte “Schaterhout” even meer reliëf horen.
Met wat slechte wil zou je kunnen beweren dat er weinig variatie in Onland zit. Maar misschien is dat het ideale moment om eens na te gaan of je niet aan wat reflectie toe bent. Het kan immers een enorme verademing zijn om eens een album te horen dat geen zo compleet mogelijke staalkaart wil bieden, dat geen bewijs wil zijn van een uit z’n voegen barstende platenkast vol eclecticisme en muzikaal geëpateer. Hier kan je je zo voorstellen hoe Machtelinckx en Jillings, met de obsessieve aandacht voor afmetingen van een landmeter, hun stukje grond afgebakend hebben en vervolgens nagegaan zijn wat ermee aan te vangen viel.
Het ruisende blazen van Jillings is in hoogtepunt “Herzog” (als het al opgedragen is aan de regisseur, dan mag die van geluk spreken) bezorgt de muziek haast een soort van sfumato-effect, hult de contouren in een waas van ongrijpbaarheid waarin die prachtige, steeds verschuivende melodie voor een bijzonder geslaagd en zelfs emotioneel effect zorgt. In het perfect getitelde “Schets” krijg je dan een van de weinige momenten waarop de blazer een onzuiver randje laat horen, een oneffenheid die even duidelijk lijkt te willen maken dat schoonheid op zichzelf geen optie is. Onland is geen prentje om naar te kijken, maar een verhaal met een eigen sfeer en logica.
Al net zo opmerkelijk is afsluiter “So It Has Come To This”, in z’n aanloop misschien wat stugger, wat weerbarstiger dan de rest, met lome basklanken die zich bijna ongemakkelijk tegen de tenorsax aan nestelen. Maar dan begint dat nummer ineens te transformeren, laat het meer lichttinten toe, laat de gitaar nadrukkelijker van zich horen, wordt er haast onhoorbaar gespeeld met effecten, doet het opnieuw denken aan Faerge. Het wordt opener en weidser, krijgt een elektrische melancholische lading. En dan kan je denken dat die ingreep slechts één keer toepassen te weinig is, maar het is net door die troef op te sparen, die aan de klanksculpturen van Dirk Serries’ verwante golf uit te stellen, dat je voor zo’n effect kan zorgen, zo’n ontlading die onverhoeds aankomt als een wurggreep.
Er gaan er zijn voor wie dit te weinig spannend is, die hier te weinig uitdaging in vinden. Maar er zijn er net zo goed heel wat die dat gejakker, dat luide geroep en opgefokte gedoe beu zijn en nog oog en oor willen hebben voor uitzonderlijke schoonheid die zich onverwacht aandient, als alledaagse kost in een vermomming die net volstaat om te misleiden, niet om af te schrikken. Voor hen, maar ook voor jazzliefhebbers met open oren, indie fans die houden van dat pastorale en melancholische gedoe, en goedbedoelende lieden die dwepen met Duyster, Jan Swerts en andere minimalistische koptelefoonpracht, is Onland iets om een kans te geven.
Het album is verkrijgbaar op cd en vinyl via de website van Machtelinckx. Artwork is opnieuw van Koen Van Den Broek. Het duo speelt binnenkort ook een hele reeks concerten. Meer info hier.
