Soms is een cliché gewoon ook de waarheid: The Great Gatsby is één van de meest geanticipeerde films van het jaar. Dat is niet eens een verdienste van de film als dusdanig, maar wel van de marketingafdeling van Warner Bros, die dat zeer zorgvuldig heeft opgebouwd. Gatsby kende een lang productieproces, verhalen van op de set werden gecoördineerd gelekt (Grootse sets! Kostuums van Prada! Een budget van 105 miljoen dollar!) en de releasedatum werd uitgesteld van december vorig jaar tot nu (waarmee Warner The Great Gatsby bewust buiten Oscar season plaatste). Nu het eindelijk zover is, worden we gebombardeerd met trailers en affiches, en werd de pers vooral aangemoedigd om zo vaak mogelijk te schrijven dat ze onder embargo stonden en dus niét over de film mochten schrijven tot na zijn release. Ja hoor: we zullen het geweten hebben, dat hij uitkomt.
Gebaseerd op de literaire klassieker van F. Scott Fitzgerald, vertelt de film het verhaal van Nick Carraway (Tobey Maguire), een veteraan van de Eerste Wereldoorlog die anno 1922 naar New York trekt om er op Wall Street te werken. Het is een tijd van ongebreideld optimisme en economische bloei: drank, jazz en feesten zijn de orde van de dag. En dat nergens meer dan op het enorme landgoed van zijn buurman, de mysterieuze Jay Gatsby (Leonardo DiCaprio). Niemand weet wie Gatsby precies is: een Duitse spion, een bootlegger of een erfgenaam. In ieder geval is hij steenrijk en organiseert hij elk weekend spectaculaire feesten waarop le tout New York aanwezig is. Maar Gatsby verbergt een geheim, dat te maken heeft met Nicks achternicht Daisy (Carey Mulligan).
In de VS waren de reacties op The Great Gatsby op zijn best middelmatig, wat vooral te maken heeft met de gebruikelijke flamboyante stijl van regisseur Baz Luhrmann, die ook hier weer van het scherm spat. Te veel is niet genoeg voor Luhrmann, en hij gebruikt dan ook elke visuele en auditieve truc in het boekje (en een paar die er nog niet instaan): duizelingwekkende traveling shots door een digitaal New York, felle kleuren, flarden tekst van Fitzgerald die over het scherm zweven, een snelle montage, hedendaagse muziek (Lana Del Rey! Florence and the Machine!) en ga zo maar door. Net zoals in Romeo and Juliette en Moulin Rouge construeert Luhrmann hier een bewust artificiële, theatrale wereld – wie op zoek is naar realisme, kan deze gerust overslaan. Luhrmann is een filmmaker die consequent het extreme opzoekt, in zijn stijl én in zijn emoties. Kijk maar eens naar de manier waarop Gatsby zelf in de film wordt geïntroduceerd: George Gershwin razend luid door de speakers en op de achtergrond een vuurwerk dat simpelweg fysiek onmogelijk zou kunnen bestaan in de echte wereld.
Ook de personages worden door hem altijd opnieuw teruggebracht naar primaire tegenstellingen: de slechterik (Tom Buchanan, de man van Daisy, goed gespeeld door Joel Edgerton), kan niet spreken zonder automatisch te sneren en zuigt aan zijn fallische sigaren op een manier die geweld suggereert. Hell, we krijgen zelfs een snooty Franse butler, kan je nagaan.
In de VS heeft die stijl altijd geleid tot negatieve reacties – Romeo and Juliette kreeg ook niet zo’n denderende kritieken, want kijk eens wat die melodramatische Aussie met Shakespeare durfde te doen! Zelfs Moulin Rouge had veel felle tegenstanders en nu geeft Luhrmann een gelijkaardige behandeling aan één van de grote Amerikaanse klassiekers. Voor hen staat dat gelijk aan heiligschennis. Beeld je in dat iemand een verfilming zou maken van Het Verdriet van België met fleurige zang- en dansnummers, op een manier die de prent voorbestemt om een gay classic te worden. Er zouden ook veel mensen niet mee kunnen lachen.
Nochtans blijft Luhrmann de plot en voornaamste thema’s van het boek wel degelijk trouw. De gebeurtenissen worden vrij netjes opgevolgd, en Fitzgeralds kritiek op de leegheid van de beau monde blijft ook overeind: eens het feestje voorbij is, houdt Gatsby immers niemand over. Ook de tegenstelling tussen old money en new money is belangrijk: de VS is nog steeds een klassenmaatschappij, en één van de redenen waarom Gatsby gewantrouwd wordt, is omdat de herkomst van zijn geld niet duidelijk is. Nog cynischer: zolang Gatsby zijn omgeving toestaat om zich te verliezen in hedonisme, wil iedereen zijn vriend zijn. Zodra hij zijn zuivere intenties toont – hij wil een oud lief terugwinnen – laat iedereen hem in de steek.
Dus ja, Fitzgerald sluimert wel degelijk ergens onder de oppervlakte van The Great Gatsby, maar dan moet je wel eerst door een dikke laag Luhrmann heen graven om die te vinden. Je kan daar verontwaardigd over zijn, maar je moet het hem nageven: Luhrmann maakt zich het boek eigen. Hij geeft zijn eigen, filmische interpretatie, in plaats van enkel de woorden saai en braafjes naar het scherm te brengen. Zijn versie van Gatsby heeft ballen en een eigen smoel. Of je die smoel nu mooi vindt of niet, is een andere vraag. De mate waarin je Romeo and Juliette en Moulin Rouge kon pruimen, is alvast een goede indicatie. Feit blijft wel dat Luhrmann, zoals altijd, tijdens het eerste uur al zijn duivels ontketent, maar daarna gestaag rustiger wordt. Hij vindt steeds een kantelmoment in het verhaal, waarop hij wat kalmeert (meestal is dat de ontmoeting tussen de geliefden van dienst), en hier is dat niet anders. Hoe gek The Great Gatsby ook kan zijn, de laatste akte van de film speelt zich uiteindelijk af met vijf personages in een kamer. Aan het einde blijven er nog twee over.
Ja, oké, we moeten het toegeven: hier en daar zit er wel een steek los aan The Great Gatsby. De film is zodanig overdonderend dat de echte emoties wat al te lang op zich laten wachten – eigenlijk voelden we pas tijdens de laatste drie kwartier eindelijk wat échte gevoelens schemeren. Tobey Maguire’s personage is zo passief dat hij in feite nooit meer wordt dan een vertelstem. En ja, het middenstuk van de prent sleept een beetje – de film had gerust een kwartiertje korter gemogen.
Maar dan nog – The Great Gatsby is gedurfd. Hij swingt en hij leeft, en hij speelt nooit op veilig. In een wereld waarin alle films steeds meer op elkaar gaan lijken, is dat waardevol.
