De Fiona Apple-adept leeft willens nillens in een masochistische knipperlichtrelatie. Maar liefst zeven jaar was het wachten op deze vierde langspeler van het ongemakkelijke meisje dat destijds met haar debuut de art-popwereld op zijn kop zette. In 1996 was ze dé soundtrack om de persoonlijke schmerz van de jonge intelligentsia te uiten. Kan zij haar relevantie terugwinnen nu haar naam tot een verre echo herleid is?
De eerste tekenen van Apple anno 2012 tonen alvast een gunstige evolutie. Ten tijde van ‘Tidal’ vormde ze het klankbord van de misbegrepen alternatieve late tiener die zichzelf te nuchter vond om in Tori Amos op te gaan en Alanis Morissette als voer voor het commerciële indieplebs catalogiseerde. Nu muzikaal elitarisme eerder een aanleiding dan een antidotum voor kritiek vormt, is het veel minder hip geworden om jezelf al te serieus te nemen. Die boodschap lijkt Fiona goed gesnopen te hebben, want de lead single van ‘The Idler Wheel’ geeft een verrassend luchtige eerste indruk. Het lichtvoetige wiegelied “Every Single Night” wringt zich onmiddellijk tussen de oren. Hoewel de tekst bol staat van bijtend cynisme (“The rib is the shell and the heart is the yolk / and I just made a meal for us both to choke on”), kan je je afvragen hoe gemeend deze zinnen bedoeld zijn als ze in de bijhorende clip met een kwal op het hoofd gezongen worden.
In een eerste luisterronde hoor je ontegensprekelijk een Fiona Apple-album, maar tegelijkertijd opnieuw een frisse wind doorheen haar oeuvre. Deze borduurt verder op het theatrale karakter van ‘Extraordinary Machine’, maar gaat hier extremer in. Aan de basis liggen uiteraard nog steeds de midtempo popnummers die haar nineties albums zo waanzinnig populair maakten. Luister maar naar “Valentine”, dat op het eerste gehoor gerust op ‘Tidal’ had kunnen staan. Toch hoor je een toegenomen vakmanschap in de evolutie van het nummer. De destructieve contemplatie van zelfverlies wordt dwangmatig van de baan geruimd door een zwierige naïeve liefdesverklaring, die de zoete melodie steeds bitterder laat smaken.
Apple is in de lange componeerfase duidelijk bezig geweest met het uitdiepen van haar materiaal en vond verschillende technieken om meer dimensies in haar songs te leggen. Dit uit zich in een verregaand contrast van hard en zacht, niet alleen in de thematiek, maar ook vocaal (de obsessieve uithalen in “Regret”) en muzikaal — je zou haast gaan denken dat Diamanda Galás de harde basisnoten van “Periphery” inspeelde. Ook over het verloop van de plaat is flink nagedacht. In “Jonathan” laat ze de jazz-invloed die altijd al op de achtergrond loerde veel vrijer naar voor komen, wat zich uit in een funky drumsectie die op de achtergrond subtiel om de minimalistische kadans van het pianospel heen danst. Het daaropvolgende nummer, “Left Alone”, trapt af met percussie die plaats maakt voor een bruisende update van de vorige melodie, die ditmaal tussen bebop en blues pendelt. Een interessante juxtapositie die de fan van een radiovriendelijke Fiona danig zal vervreemden, maar de muziekliefhebber dichter bij de stereo lokt.
‘The Idler Wheel’ is een plaat met ballen, een gevarieerd werk dat toch als een coherent verhaal aanvoelt. Niet alleen bewijst Apple hiermee na zeven jaar radiostilte nog steeds relevant te zijn, ze overtreft in haar sterke momenten in één gooi zelfs het werk van Regina Spektor en andere kapers die in tussentijd haar plaats probeerden in te nemen. Voor haar volgende werkstuk wordt het een kwestie van hier en daar wat gas terugnemen, want het geëxperimenteer durft wel eens doorwegen op de vertering van sommige nummers. “Daredevil” spartelt te lang heen en weer tussen barokke pop en musical alvorens zichzelf recht te trekken in een uitbarsting die Björks “It’s Oh So Quiet” in gedachten brengt. De folkuitstap “Hot knife” doet het andersom: fris beginnen, maar te lang uitspinnen. Eens deze stijloefeningen beter in balans zijn, kan ze een waar meesterwerk afleveren. Aan dit tempo schatten wij dat dat er eentje voor 2021 zal worden.
