“This world is bullshit. You shouldn’t model your life about what you think that we think is cool, what we’re wearing and what we’re saying. Go with yourself. It’s just stupid that I’m in this world.” Dat was Apples eerste grote speech in 1997, op de MTV Music Awards, toen ze als 20-jarige net was doorgebroken. Het vat haar daaropvolgende carrière samen. En die heeft met Fetch The Bolt Cutters een absoluut hoogtepunt bereikt.
Elk woord van die speech echoot op die vijfde plaat. Ze spuwde toen al op de muziekwereld. Die wereld wist niet wat ze aan moest met een 18-jarig meisje dat debuteerde met een nummer als “Sullen Girl”. Daarin verwerkte ze haar verkrachting door een onbekende toen ze 12 was (“He took my pearl and left an empty shell of me”). Ze probeerde daarin haar vaak kille, afstandelijke gedrag te verklaren, als het al geen verontschuldiging was. Maar Apple zélf wist zich ook geen houding aan te meten in die wereld: ze kon moeilijk contact maken met haar begeleidingsband, zat er in de studio al eens voor spek en bonen bij tot ze weer een strofe mocht inzingen en knoopte destructieve relaties en huwelijken aan in het wereldje.
Ze drukte de jaren nadien steeds meer haar eigen stempel op haar muziek, wat van The Idle Wheel… uit 2012 haar meest persoonlijke plaat maakte. Al was het maar omdat ze eindelijk haar eigen muzikale stem vond. Sindsdien werd het stil rond Apple. Ze werd steeds meer een kluizenaar die haar huis zo weinig mogelijk uitkwam, haar hond haar beste vriend. Ze flirtte met een medicatie- en alcoholverslaving, maar heeft beide nu uit haar leven gebannen. Het zette een soort herstelproces in gang, dat met Fetch The Bolt Cutters tot een onafhankelijkheidsverklaring zonder weerga leidt. Dit is meer catharsis dan plaat, meer een bevrijding dan een gewone release. Op vele vlakken.
Zo ging Fiona Apple resoluut tegen haar platenfirma in en liet ze het album in april digitaal verschijnen — in plaats van in oktober zoals aanvankelijk gepland, om het promocircus tegen dan hopelijk Coronavrij te kunnen laten verlopen. Het maakt van Fetch The Bolt Cutters de meest uitgesproken Coronarelease tijdens deze lockdown: een kluizenaar releaset een plaat die volledig in haar huis is opgenomen – en ze gebruikt dat huis eigenlijk als instrumentarium.
Dat leidt tot heerlijk speelse arrangementen die contrasteren met vaak beenharde teksten waarin Apple zich wederom toont als briljant schrijfster. Apple klopt met haar bandleden op stoelen, tafels en kasten tot bestek en metalen vlinders die in haar kot hangen. Ze improviseert, laat eens iets vallen, maakt hier en daar een fout, waarna al eens een “Oh, fuck, shit” en een zucht volgen die ze dan maar op plaat laat staan. De honden van haar en vriendin Cara Delevinge, die op de titelsong mee komt zingen, krijgen een onbedoelde gastrol wanneer ze van zich laten horen op het einde van de opnames van dat nummer. Apple zingt, kirt, snauwt, roept, klinkt rijker dan ooit en vaak schor. Haar piano moet nu eens zalven, deelt dan weer in de klappen, zoals al in openingsnummer “I Want You To Love Me”. Het voorspelt met z’n bochtig parcours – van geruststellende schoonheid naar een meer manische uitbarsting en weer terug – het onvoorspelbare dat komen gaat.
Wanneer die creatieve percussie in elkaar vlecht met de talloze bloedmooie vocale harmonieën, knalt vuurwerk van de plaat. Nummers als “Newspaper”, “Cosmonauts”, “Relay”, “Ladies” – mee ingezongen door haar zus terwijl ze borstvoeding gaf – en “For Her” zijn zo absolute juweeltjes die tot het beste behoren van wat Apple ooit heeft gemaakt – en van wat muziek tout court deze tijden brengt. Bevrijding klinkt zelden zo bloedmooi. Dit is door de prikkeldraad stappen, schrammen oplopen, maar er godverdomme wel door geraken.
Want over die bevrijding gaat Fetch The Bolt Cutters dus. Voor Apple is het als losbreken, al dan niet met betonscharen, uit een gevangenis die je voor jezelf hebt opgetrokken of waar anderen je in hebben opgesloten. Voor haar is het ook een uitgestoken hand, of eerder schouderklop, aan haar debuterende, 18-jarige zelf door de vrijheid te vieren die ze toen niet had. Of zoals Apple haar jongere zelf toezingt: “While I’d not yet found my bearings / Those it-girls hit the ground / Sayin’ I’m not stylish enough and I cry too much / And I listened because I hadn’t found my own voice yet.” De 42-jarige Apple zegt nu met een voldane grijns wat haar 18-jarige zelf niet kon zeggen. Mét eigen stem.
Apple kijkt zichzelf dus een plaat lang recht in de spiegel. De meditatie die haar van medicatie, alcohol en haar angststoornissen weghoudt, leidt samen met haar herwonnen helderheid tot zelfreflectie. De eerste lijnen van Fetch The Bolt Cutters zijn dan ook een beginselverklaring: “I’ve waited many years / Every print I left upon the track has led me here / And next year, it’ll be clear / This was only leading me to that”. Het opent de volgende vijftig minuten Fiona’s box, en niet die van Pandora.
In het – na een handvol luisterbeurten, toch – rotaanstekelijke “Shameika” daalt Apple terug af naar haar schooltijd. Daar werd ze gepest door de populaire meisjes, waar ze zich toch bleef tegen aanschurken. Tot iemand haar hoofdschuddend vroeg waarom ze dat deed, “because you have potential”. Een anekdote die ze op briljante wijze verbindt met recente akkefietjes, wanneer ze bijvoorbeeld pal stond wanneer zij en enkele vrienden opgepakt werden voor marihuanabezit. Zo wordt Fetch The Bolt Cutters bijna een muzikale autobiografie, waarin ze een voorlopige balans opmaakt – die ze ook nog als percussie zou gebruiken. En waarin ze geen blad voor de mond neemt – “Kick me under the table all you want / I won’t shut up”, snauwt ze in het heerlijk sarcastische “Under The Table”, waar ze met een aantal zelfvoldane hufters in een te chique restaurant belandt.
En hufters komen er bekaaid vanaf op Fetch The Bolt Cutters. De tekstuele toon verdonkert immers naarmate de plaat vordert. In “Relay” gaat ze nog tekeer tegen influencers en schone schijn zoals ze al deed als 18-jarige in de MTV-speech (“I resent you presenting your life like a fucking propaganda brochure”). “Heavy Balloon” is dan weer een angstaanjagend accurate beschrijving van een depressie (“The bottom begins to feel like the only safe place that you know”), de verbetenheid waarmee ze dit nummer vooruit jakkert toont een ontroerende weerbaarheid. In “Cosmonauts” komt haar grillige omgang met relaties weer tot uiting (“Your face ignites a fuse to my patience / Whatever you do, it’s gonna be wrong”).
De #metoo-beweging en enkele verhalen van vriendinnen lichten echter het deksel van het riool. In “Ladies” roept ze op tot verzoening tussen vrouwen die uit elkaar worden gespeeld door mannen die liegen en bedriegen. In een song als “Newspaper” is het effect van Fetch The Bolt Cutters totaal. Tegen een achtergrond van tegendraadse percussie en hemelse backing vocals, vertelt Apple met geraspte stem een verhaal over een vrouw die zich verbonden voelt met de nieuwe partner van haar narcistische ex, omdat ze haar ten prooi ziet vallen aan zijn destructieve machtsspelletjes (“I grew concerned when I saw him start to covet you / When I learned what he did, I felt close to you”).
Maar het felste nummer, dat ze met een diepe zucht inzet, is “For Her”, over een stagiaire in Hollywood die seksueel misbruikt wordt. De speelse zanglijnen, vocalen, percussie en handgeklap monden uit in een geschreeuwd “You raped me in the same bed your daughter was born in”. Nooit was Apple zo expliciet, maar ook hier is het kernwoord bevrijding. Of hoe Apple het zelf omschrijft: “My hope is that maybe some women and men will be able to sing along with that line and allow it to tell the truth for them”. Dát is de essentie van Fetch The Bolt Cutters. Ze doet hier wat ze al die jaren zelf niet heeft gekund.
Een vergelijking die Apple graag gebruikt op en rond deze plaat, is de boom die omvalt terwijl niemand dat hoort. Gebeurt dat dan ook echt? Tuurlijk wel. En Fetch The Bolt Cutters is zelf zo’n boom die krakend omvalt en waarvan hopelijk zo veel mogelijk mensen het hebben gehoord. Dat verdient deze extatische schreeuw van bevrijding die je iedereen toewenst, omdat ze ook helpt om je donkere kanten (eindelijk) te aanvaarden.
Een slotconclusie dan maar? Misschien moeten we die bij elkaar improviseren zoals Apple op haar sterkste momenten op Fetch The Bolt Cutters doet. En als het mislukt – door een jankende kat hier, of een verkeerde woordkeuze – vloeken we gewoon even.
Welaan dan: wat Fetch The Bolt Cutters tot zo’n zeldzame referentieplaat van deze tijd maakt, is dat de lijn tussen speelsheid en pijn door haar percussie, woord en stem zo flinterdun wordt dat…
Oh, shit, fuck.
Zucht.
Sterk dat de plaat bij een eerste beluistering al als een deksel is dat je van Fiona’s box MOET rukken. Fijn dat die intuïtie wordt uitgedaagd de hele diepgang er ook uit te halen. Vanavond, met een Chouffe Houblon bijvoorbeeld, fuck! Sorry Fiona, dankje Philippe!