‘The Jacket’, de eersteling van videoclipregisseur John Maybury, is
zo’n film die zichzelf zeer kwetsbaar opstelt voor het cynisme van
elke filmcriticus die een slechte dag heeft. De prent is ambitieus,
met een gefragmenteerde verhaalstructuur, visuele hoogvliegerij,
een ingewikkelde plot en soms hevig emotioneel geladen
acteerprestaties. Maybury houdt zich kortom nergens in – hij gààt
er volledig voor, en dat gebrek aan bescheidenheid kan ervoor
zorgen dat je je ergens halverwege behoorlijk begint te ergeren. Je
zult maar eens om half tien ’s ochtends, vaak op een nuchtere maag,
in het Auschwitz onder de bioscopen (Kinepolis Brussel) naar de
persvisie van zo’n geval moeten gaan – geen wonder dat de reacties
niet onverdeeld positief waren. Voor alle anderen, die de film op
z’n eigen voorwaarden kunnen aanvaarden, is ‘The Jacket’ een
allesbehalve perfecte, maar sowieso intrigerende prent, waar veel
te veel boeiende dingen inzitten om ‘m zomaar af te
schrijven.
Adrien Brody speelt Jack Starks, een soldaat die tijdens de eerste
Irakoorlog in het hoofd geschoten wordt. Hij overleeft z’n wonde,
maar lijdt wel aan psychologische problemen. Een jaar na zijn
thuiskomst in ’91, raakt hij betrokken bij de moord op een
politieagent – hij wordt onschuldig bevonden wegens
ontoerekeningsvatbaarheid, en belandt in een gekkenhuis waar hij
wordt behandeld door de nogal sinistere dokter Becker (Kris
Kristofferson, terug van weggeweest). Becker houdt er nogal
eigenaardige methodes op na: hij haalt Jack in het midden van de
nacht uit zijn cel, stopt hem in een dwangbuis en vervolgens in een
lijkenhuislade, om daar enkele uren lang te liggen schreeuwen en
hallucineren. Allicht een kwestie van shocktherapie. In zijn
hallucinaties gaat Jack naar de toekomst – in 2007 ontmoet hij
Jackie Price (Keira Knightley), een trailer trash meisje dat deel
uitmaakt van Jacks verleden. Nuja, zijn heden. Jackie weet hem te
vertellen dat hij gestorven is op nieuwjaar 1993 – vier dagen nà
het moment van zijn hallucinaties in de lade.
Kunt u nog volgen? Ik geef toe: het is ingewikkeld, maar in
principe komt het neer op iemand die in de toekomst dingen te weten
komt over zijn heden, inclusief het tijdstip van zijn eigen dood.
De vraag die zich dan stelt, is of die informatie de loop van het
heden onvermijdelijk maakt. Is het omdat je, in een hallucinatie
over 2007, te weten komt dat je op nieuwjaar 1993 zult sterven, dàt
het ook gebeurt? Of ging het sowieso gebeuren, of je het nu op
voorhand wist of niet? John Maybury speelt een beetje met die vraag
rond vrije wil versus predestinatie, die centraal stond in de plot
van ‘Minority Report’, maar het zou
overdreven zijn om te zeggen dat hij er echt dieper op in gaat. Op
net dezelfde manier probeert hij een punt te maken over de dood,
die niet noodzakelijk het einde hoeft te zijn – de invloed van een
mensenleven op andere, reikt tot ver over het graf en in die zin
zijn we allemaal onsterfelijk. Tijdens een (knap geschreven)
monoloog op het einde van de film horen we Adrien Brody zelfs
zeggen: “We leven om te kunnen zeggen dat iets is gebeurd. Niet met
iemand anders, maar met mij.” Het feit dat elk leven uniek is, dat
elke ervaring verschillend is, maakt op zichzelf het leven al de
moeite waard.
Die gedachten zitten er in principe dus allemaal wel in, maar het
probleem met de film is dat het verhaal zo complex in elkaar zit en
zoveel bokkensprongen maakt, dat het haast onmogelijk wordt om je
op iets anders te concentreren. De thematiek van de prent, die
nochtans erg goed bedoeld is, wordt gewurgd door die ingewikkelde
plot. Een beetje in navolging van ‘The
Butterfly Effect’ verleden jaar, gooien de makers er de éne
tijdsparadox na de andere tegenaan, we krijgen flash-backs en
waanbeelden van de toekomst die misschien geen waanbeelden zijn.
Misschien is ‘The Jacket’ wel zo’n film die absoluut meerdere
visies nodig heeft om helemaal te vatten. De eerste keer ben je al
lang blij als je alle complexiteiten van het verhaal hebt kunnen
volgen. Dat er nog méér in zit – dat zal dan maar moeten wachten
tot een volgende keer.
‘The Jacket’ werd vaak omschreven als ‘Jacob’s Ladder’ meets
‘One Flew Over the Cuckoo’s Nest’ –
stilistisch lonkt Maybury in ieder geval in de richting van Adrian
Lyne’s film. Alles speelt zich af in een troosteloos
winterlandschap, waar de hemels grijs zijn, de bomen kaal en er
constant van die vuile sneeuw op de grond ligt waar je je kinderen
nooit in zou willen laten spelen. Het gekkenhuis zelf heeft de
allures van een middeleeuwse folterruimte, met vunzige gangen,
donkere hoekjes en personeel dat uniform rondloopt met een
afgepeigerd gezicht. Een clichébeeld van een psychiatrische
inrichting? Ja, gedeeltelijk wel. Maar sfeervol is het zeker, en
wat meer is: wie zegt dat Jacks hele verblijf in het gesticht niet
één lange hallucinatie is?
Adrien Brody speelt hier zijn eerste hoofdrol sinds ‘The Pianist’, en heeft zich alweer fameus
afgebeuld: hij ging op diëet om de gepaste uitgemergelde
look te krijgen (nu wàs hij net terug op gewicht na
Polanski’s film) en liet zich effectief enkele uren lang opsluiten
in zo’n lijkenhuislade om te weten hoe het zou voelen. Acteurs zijn
gek, maar zijn acteerprestatie is er wel eens zo doorleefd om. De
getergde, wereldmoeë blik van Brody is wereldberoemd en doet ook
hier weer z’n werk. Keira Knightley is dan weer zowat de hardst
werkende actrice van het moment: ze zit al in ‘Pride and Prejudice’, binnenkort treedt ze
op in het Tony Scott-vehikel ‘Domino’ en nu is er dit. Voeg de
rollen van Knightley en Scarlett Johansson samen en je hebt zowat
àlle vrouwenrollen van 2005 op een rijtje. Niet dat ik wil klagen.
‘The Jacket’ is Knightley’s eerste avontuur in een hedendaags
Amerikaans drama, waarin ze haar Britse-meisjes-imago moet laten
vallen en alle onschuld uit haar gedrag moet droppen, en ze is
wonderwel geloofwaardig. Dàt was iets dat we nog niet van haar
wisten – dat ze ook voldoende gewicht in een rol kon leggen om
miserie te spelen, zonder dat ze een poseur zou lijken. Bij
deze.
‘The Jacket’ is vooral een fascinerende film. Soms wil Maybury te
veel, ja – zijn verhaal is wat té ingewikkeld, zijn stijl soms wat
té flashy, en de thema’s die hij probeert te introduceren hebben
onder die overdaad te lijden. Maar hey, het is tenminste ambitieus,
boeiend en goed geacteerd. Liever hoog mikken en (gedeeltelijk)
falen dan helemaal niets proberen, right?
