De openingsscènes van ‘Tape’ suggereren iets dat zou kunnen
doorgaan voor een vervolg op ‘Dead Poet’s Society’. We zien Ethan
Hawke als Vince, een ietwat papperige man die in een luizig
hotelkamertje het éne biertje na het andere door z’n keelgat giet.
Hij krijgt bezoek van Jon (Robert Sean Leonard), een oude
schoolvriend die het sindsdien duidelijk beter is vergaan: hij
heeft net z’n eerste film geregisseerd, die vertoond zal worden op
een plaatselijk festival. De twee vrienden beginnen te babbelen
over vroeger, ze drinken wat, ze roken een joint en de sfeer lijkt
aimabel genoeg, tot Vince z’n ware intenties duidelijk maakt.
Het gesprek keert zich immers naar Amy (Uma Thurman), een meisje
waar Vince verliefd op was maar waarmee Jon uiteindelijk ging lopen
– de twee gingen samen naar het schoolbal, maar wat is er daarna
gebeurd? Ze hadden seks, zoveel is zeker, maar hoe precies? Wilde
zij wel, of heeft Jon haar gedwongen? Heeft hij haar verkacht?
Vince begint op z’n oude schoolmaat in te spelen tot hij hem zover
krijgt een halve bekentenis af te leggen, en dan komt de aap uit de
mouw: hij heeft het hele gesprek op een bandje opgenomen en Amy kan
elk moment voor de deur staan. Jon heeft de keuze: ofwel laat Vince
de tape aan haar horen, ofwel kan Jon zelf z’n verontschuldigingen
aanbieden.
‘Tape’ is een ultra-low budgetfilmpje uit 2001, dat door vrijwel
niemand gezien is, maar niettemin een sterke indruk achterlaat op
wie ‘m dan toch heeft kunnen opsnorren. De film was de derde
samenwerking tussen regisseur Richard Linklater en acteur Ethan
Hawke (na ‘Before Sunrise’ en ‘Waking Life’, en vóór het in 2004
uitgebrachte ‘Before Sunset’), en zou bijna gezien kunnen worden
als een thematische tegenhanger van de ‘Sunrise/Sunset’-films. In
die prenten ging het over romantische liefde, over een coup de
foudre die alle cynisme oversteeg. In ‘Tape’ daarentegen, gaat het
over een obsessieve, onbeantwoorde liefde: Vince was gek van Amy,
maar hij kon haar niet krijgen. Jon kon haar wél krijgen, maar hij
wilde haar niet echt – hij gebruikte haar enkel voor een snelle,
mogelijk zelfs gewelddadige wip. De kans dat u hier zult
buitenkomen met een even warm gevoel als bij ‘Before Sunrise’ lijkt
me bijzonder klein, maar het is wél fascinerend hoe dezelfde mensen
een heel andere blik kunnen werpen op dezelfde emoties.
‘Tape’ is minimalistische cinema tot in het extreme – dit zou zelfs
kunnen doorgaan voor een Dogmafilm. Er is maar één set, met slechts
drie acteurs en bovendien werd alles op enkele dagen gefilmd met
een digitale camera die zich geen lor aantrekt van mise-en-scène.
Alle technische elementen die de formele vorm van een film normaal
gezien bepalen, worden hier tot het absolute minimum teruggebracht.
Nu ben ik doorgaans geen fan van films die digitaal werden
opgenomen, daarvoor hou ik teveel van de mooie glans van 35
millimeter, maar in dit geval valt er toch iets voor te zeggen.
Want wat Linklater koopt met die technische soberheid, is vrijheid.
De man kon razendsnel werken in een echte hotelkamer, hij gebruikte
lampen die in het decor zelf aanwezig waren voor z’n belichting en
het geluid werd simpelweg opgenomen via het ingebouwde microfoontje
in de camera. Hij moest zich van zo goed als niets iets aantrekken,
en dat gaf hem de gelegenheid om een zeer uitgepuurde film te
maken, die alléén bezorgd is om de personages en hun situatie. Het
resultaat is een film die er eigenlijk niet uitziet – visueel is
dit onverzorgd en ook de soundtrack bevat ontoelaatbaar veel ruis –
maar die inhoudelijk zoveel nuances bevat, dat je dat er graag
bijneemt. ‘Tape’ is inhoud die zich geen reet interesseert voor
uiterlijke vorm.
Waar het over gaat, natuurlijk, zijn de spanningen tussen die drie
personages, die op een razend knappe manier worden opgebouwd.
Vince, gespeeld door Hawke, heeft het niet voor de wind gehad in
het leven: hij is een kleine crimineel, die rondloopt met een tas
vol drank en drugs en die er een cynische blik op het leven op
nahoudt. Jon (Leonard) daarentegen, is zo middle class als je maar
kunt worden, en de verschillen tussen hen worden door de acteurs op
verschillende subtiele manieren naar voren gebracht: de manier
waarop Vince de helft van de film in z’n ondergoed rondloopt,
terwijl Jon oerdegelijke, modebewuste spullen aan z’n lijf heeft
hangen. De manier waarop Vince onderuit zakt op z’n stoel of zich
anders wel languit op z’n bed strekt, terwijl Jon steeds netjes
rechtop blijft zitten. Ook taal is erg belangrijk: Vince vloekt als
een zeeman, noemt de dingen bij hun naam, terwijl Jon vrijwel
uitsluitend in eufemismen spreekt. Waar het om gaat tussen hen, is
een klasseverschil: Jon heeft geld, Vince niet, Jon kan elke vrouw
krijgen die hij wilt, Vince heeft moeten toezien hoe z’n beste
vriend zijn droommeisje heeft afgepakt. Het gaat om een winner en
een loser, en de verschillen tussen die twee worden op een
schitterende manier duidelijk gemaakt.
Dan, eens Amy op het toneel verschijnt, komt er nog een ander thema
zeer duidelijk naar voren: dat van het geheugen. Is iets wel
gebeurd als we het ons niet meer herinneren? Kunnen we onszelf,
door onze schuldgevoelens, valse herinneringen aanpraten? Heeft Jon
Amy verkracht of was het toch consensueel? En maakt het eigenlijk
wel iets uit als niemand het nog precies lijkt te weten, het meisje
inbegrepen?
Dat zijn allemaal boeiende, complexe gegevens, maar wat ‘Tape’ zo
verteerbaar maakt, is juist het feit dat Linklater die thema’s er
niet met de voorhamer inslaat – hij heeft hier in de eerste plaats
ook een zeer geestige prent gemaakt, met one-liners als: ‘Ik zeg
niet dat je een lul bent, maar soms gedraag je je wel bijzonder
fallisch.’ Dit is een film die het over een aantal zeer
interessante dingen wil hebben, maar ook slim genoeg is om die
ideeën op een aantrekkelijke manier te presenteren, niét via de
technische waarde, die quasi nihil is, maar wel via de scherpe
dialogen en de dito acteerprestaties.
Dat ‘Tape’ uiteindelijk toch geen perfecte film is geworden, ligt
niet alleen aan de visuele tekortkomingen, maar ook aan een
bepaalde plotwending aan het einde, die mij alvast niet helemaal
lekker zit. Het is onmogelijk om de twist zelf te bespreken, maar
laat het volstaan te zeggen dat het gaat over een beslissing die
Uma Thurman neemt kort voor het einde – dat is zowat het enige
moment waarop de geloofwaardigheid tot voorbij het kritieke punt
wordt gerokken. Maar goed, ik veronderstel dat het flauw zou zijn
daarover te zeuren.
‘Tape’ is waanzinnig interessante auteurscinema, die terugkeert
naar de fundamenten van elk drama: steek twee of drie mensen in een
kamer en laat ze iets uitvechten. Buiten de dialogen, en het
enthousiasme van de acteurs, heeft ‘Tape’ helemaal niks om z’n
publiek te boeien. Maar reken maar van yes dat dat genoeg is.
