Er zijn niet veel mensen die in hun carrière zo’n
indrukwekkend spagaat moeten maken als Angelina “mijn rechterbeen
heeft een eigen Twitter-account” Jolie. Al jaren lang is ze immers
gelijktijdig een volbloed vedette, een megaster die perfect assorti
is met elke rode loper, én een humanitair activiste, die zich inzet
voor Unicef, Artsen Zonder Grenzen, het UNHCR en ga zo maar door.
In welke mate kan je dat allemaal serieus nemen, en in welke mate
is het gewoon het Jezus-complex van een celebrity? Wat mij
betreft: ’t is makkelijk om grapjes te maken over haar gewoonte om
links en rechts kinderen te adopteren (Jolie in Afrika: “Hebt u dit
model ook een jaartje jonger en in het Aziatisch?”), maar het geld
dat ze in die goede doelen pompt en de media-aandacht die ze er op
vestigt, zijn niet te ontkennen. Ik wil dan ook best geloven dat
‘In the Land of Blood and Honey’, het regiedebuut van Hare
Felbelipte, met de beste bedoelingen, en zonder een zweem van
cynisme gemaakt is. Het probleem is alleen dat het niet zo’n goeie
film is. Punt uit.
Bosnië, begin jaren negentig. Na het uit elkaar
vallen van Joegoslavië komen de spanningen tussen de Orthodoxe
Serven en de islamitische Bosniërs tot een hoogtepunt, wat leidt
tot een gruwelijke burgeroorlog. De Serven maken zich schuldig aan
de etnische zuivering van de moslims, terwijl de internationale
gemeenschap geen vinger uitsteekt. Meer dan 100.000 mensen verloren
het leven in wat te boek staat als het ergste Europese conflict
sinds de Tweede Wereldoorlog. Jolie vertelt het verhaal van Ajla
(Zana Marjanovic), een Bosnische kunstenares die kort voor de
oorlog kennis maakt met Danijel (Goran Kostic), een Servische
soldaat. Eens het geweld losbarst, wordt Ajla gevangen genomen en
opgesloten in een soort mini-concentratiekamp voor vrouwen; zij en
haar lotgenoten worden verondersteld de Servische soldaten te
voorzien van alles wat ze nodig hebben, en dienen vooral ook als
seksuele speeltuigen. Maar – het toeval staat echt voor niets –
wonder boven wonder ontdekt Ajla dat uitgerekend Danijel één van de
soldaten is. Danijel neemt haar in bescherming, maar de vraag is
natuurlijk maar hoe lang hij dat kan volhouden.
En met die samenvatting is het niet zo moeilijk om
aan te voelen waar Jolie de fout ingaat: ze presenteert hier een
zompig melodrama dat moet dienen als een metafoor voor de hele
oorlog. Natuurlijk ben je in zekere zin ook verplicht om iets
gelijkaardigs te doen: film teert nu eenmaal op het specifieke, dus
je moet ergens een individueel verhaal vinden om te vertellen. Maar
dan moet je wel zorgen dat dat individueel verhaal steek houdt. En
dat is hier niet het geval. Om te beginnen weet Jolie nooit
duidelijk te maken wat Ajla en Danijel voor elkaar voelen; we zien
niets van hun relatie voor de oorlog begint, waardoor het moeilijk
wordt om mee te voelen met hun situatie. Wie zijn die mensen,
waarom zijn ze ooit samengekomen? Ajla en Danijel blijven
inwisselbare, symbolische figuren. Geen mensen van vlees en bloed,
maar gewoon de pionnen die Jolie nu eenmaal toevallig nodig heeft
om haar zegje te kunnen doen over het conflict in
Bosnië-Herzegovina.
Een conflict dat ze – allicht om potentiële critici
meteen de mond te snoeren – zo confronterend mogelijk in beeld
brengt. Willekeurige executies, de ene verkrachting na de andere en
zelfs baby’s die van balkons worden gesmeten: Jolie maakt er een
punt van om vooral zo grafisch te werk te gaan als ze maar kan,
zeker tijdens de eerste helft van de film. Veel
achtergrondinformatie over de oorlog zelf moet je tussendoor niet
verwachten. Karakteracteur Rade Serbedzija duikt op als de vader
van Danijel, een ijzervreter van het zuiverste water, die
sporadisch langskomt om de historische context te schetsen (min of
meer dan toch). Hij komt op, deelt zijn zoon mee dat het de Serven
waren die de nazi’s uit Joegoslavië hebben gekregen en dat hij
bijgevolg niet onder het bewind van de moslims wil leven, en hij
gaat weer af. Want zijn zoon wist dat allicht nog niet. Het getuigt
nooit van goed schrijfwerk wanneer een personage geen enkele andere
functie heeft dan het publiek informatie in te lepelen, maar
wanneer die informatie dan nog beperkt blijft tot wat vage
algemeenheden, wordt het echt triestig.
In ieder geval, het is Jolie niet te doen om het
ruimere plaatje, maar wel om de emotionele en zintuiglijke
verschrikkingen van het moment. En het moet gezegd worden:
regelmatig weet de regisseuse die gruwelijkheden efficiënt in beeld
te brengen. Een scène waarin een groepje vrouwen horen (maar niet
zien) hoe hun mannen worden neergekogeld, is behoorlijk pakkend. En
dan zwijgen we nog van een sequens waarin de Serviërs enkele
Bosnische vrouwen gebruiken als levend schild tijdens een
vuurgevecht. Die momenten zijn doelbewust choquerend; subtiele
cinema kan je het niet noemen, maar het werkt. Het zijn dan ook bij
uitstek deze scènes die suggereren dat Jolie misschien nog wel een
degelijke carrière achter de camera kan uitbouwen. Alleen zou het
dan wel een goed idee zijn om het scenario door iemand anders te
laten schrijven.
Tijdens het tweede uur vernauwt de focus van de
film echter – de grote set pieces blijven achterwege, en
‘In the Land of Blood and Honey’ wordt zowaar een soort kinky
kammerspiel, waarin Ajla volledig afhankelijk is van
Danijel, en de twee regelmatig seks hebben die op het randje van
het consensuele balanceert. Hoe erg de hele situatie ook is,
I’ll be damned als Jolie niet de indruk geeft dat ze de
meester-slaafrelatie van haar hoofdpersonages ook een beetje geil
vindt. De tweede helft van de film waagt zich – zij het ondiep – in
duistere psycho-seksuele wateren waar de regisseur en scenariste
niet klaar voor is. Het wordt min of meer ‘Last Tango in Sarajevo’,
met de uitzondering dat Jolie nog lang geen Bertolucci is.
‘In the Land of Blood and Honey’ helemaal
afschrijven zou unfair zijn – daarvoor zitten er te veel sterke
momenten in. Maar Jolie had deze film gewoon niet zelf mogen
schrijven. De prent had personages van vlees en bloed nodig, meer
historische context en minder potsierlijke “jij bent mijn vijand,
laten we rampetampen!”-scènes. Hij had dus een goed scenario nodig,
enfin.
