Avatar: The Way of Water

In 2009, toen 3D voor de zoveelste keer in de filmgeschiedenis probeerde vaste voet aan de grond te krijgen (in de jaren vijftig waren er successen als House of Wax en Creature from the Black Lagoon, in de jaren tachtig Jaws 3D en Friday the Thirteenth Part III – 3D) liet James Cameron Avatar op de wereld los en zorgde daarmee voor een revolutie. Zalen investeerden halsoverkop in alle nieuwe technologie om toch maar maximaal te kunnen profiteren van het succes van – op dat moment – de meest lucratieve prent uit de geschiedenis (althans zonder rekening te houden met inflatie, anders is dat nog steeds Gone With the Wind uit 1939). Zelfs Avatar en het creatief gebruik van 3D door ‘auteurs’ zoals Martin Scorsese (Hugo), Ang Lee (Life of Pi) of Jean-Luc Godard (Adieu au Langage) zorgden er niet voor dat 3D een blijvende attractie was en nu dertien jaar na datum Avatar: The Way of Water in de zalen komt, is het film- en distributielandschap grondig gewijzigd en waren dus de grote vragen: ‘zal er genoeg volk gaan kijken naar deze peperdure sequel en gaat Cameron erin slagen opnieuw iets te brengen dat de grenzen verlegt?’.

Er bestaat een boutade in Hollywood die stelt ‘never bet against Big Jim’ en die duidt op het feit dat Cameron telkens het mes hem op de keel staat, erin slaagt alle verwachtingen te overtreffen. De man begon zijn carrière als ‘prop boy’ op de sets van goedkope Roger Corman-producties en werkte zich in de kijker door het voor de dag komen met heel creatieve speciale effecten. Zijn werk tijdens de opnames van het niet onaardige Galaxy of Terror uit 1981 bezorgde hem de regie van Piranha II: The Flying Killers, waarna Jimmy Cameron tekende voor twee van de meest invloedrijke – en beste – actiefilms ooit gedraaid: The Terminator in 1984 en het nagenoeg onovertroffen Aliens in 1986 (alsof dat niet genoeg was, voegde hij er nog The Abyss aan toe in 1989). In de jaren negentig begonnen er dan berichten te komen over een megalomaan superproject waarvan het budget steeds meer aan het aanzwellen was en dat de studio op de rand van het faillissement zou brengen. Dat project was Titanic en werd anno 1997 het grootste kassucces aller tijden en – jawel! – een meesterlijke film die de tradities van Hollywoods ‘golden age’ wist te verenigen met het allerbeste wat op dat moment aan speciale effecten in Tinseltown te vinden was. In 2009 ontspon zich eenzelfde narratief rond Avatar en andermaal legde Cameron de twijfelende stemmen het zwijgen op. Het SF-epos bracht tonnen geld op en, toegegeven, het was ‘Dances with Wolves in space’, maar óók een spektakel dat probeerde om een eigen beeldgrammatica te vinden voor het gebruik van 3D en ten volle experimenteerde met die beeldtaal. Wanneer het vakblad Variety dus onlangs berichtte dat deze sequel enkel geld kan opbrengen als hij erin slaagt zich te nestelen tussen de tien grootste kassuccessen aller tijden, dan lijkt dat dus een absurde gok van de studio: wie zet er nu in godsnaam in op een film die gegarandeerd geld gaat verliezen wanneer die niet in de kassa top-10 aller tijden terechtkomt? En toch … een re-release van het origineel in september bracht wereldwijd 75 miljoen dollar in het laatje – meer dus in een heruitgave dan veel films ooit opbrengen in hun hele levenscyclus – en dat was een teken aan de wand dat het potentieel voor Avatar 2 er wel degelijk was. De hamvraag is natuurlijk of de film erin zou slagen te verbazen en vernieuwend genoeg te zijn om de ‘benen’ te hebben aan de box-office: een spectaculaire opening ook vertalen in het soort wekenlang blijvende triomf dat films de overtreffende trap van de term ‘kassucces’ garandeert.

En dat brengt ons uiteindelijk bij wat Avatar: The Way of Water te bieden heeft. De 3D-trailer voor Antman and the Wasp: Quantumania die voorafgaat aan Avatar, vormt meteen een goede vergelijking: de abominabele driedimensionele beelden daarin steken schril af tegen wat volgt: hier is duidelijk een regisseur aan het werk die een wereld concipieert voor 3D en de technologie niet louter als een ‘gimmick’ ziet die moet dienen voor wat goedkope effecten. Dat dat allemaal in functie staat van een heel simpel verhaaltje is niet eens zo erg en alles laat zich dan ook zo ongeveer in een enkele zin samenvatten: Jake Sully woont nog steeds met zijn Na’Vi gezin op Pandora, tot oude vijand Kolonel Quaritch terugkeert met een hele vloot, en ditmaal in een Na’vi lichaam waarin zijn herinneringen werden opgeladen. Het gezin moet vluchten en zoekt onderdak bij een andere stam die niet in het woud leeft, maar in de zee. Dat dat narratief daarmee uitzonderlijk rechtlijnig is, doet er weinig toe, aangezien de film vooral geïnteresseerd is in ‘world building’ en de wonderen van de imaginaire natuur van Pandora in drie dimensies tot leven wekken. Precies daar lopen de dingen aanvankelijk een beetje mis. De wat overdreven naïeve en kinderachtige verwondering voor alles wat gloeit, zweeft of zwemt, wordt na een tijdje van het goede teveel en enkel dingen die wat uit de toon vallen zoals de rondcirkelende ruimteschepen brengen een beetje soelaas. Dat wil niet zeggen dat we onze ogen niet uitkijken bij momenten, maar we blijven toch wat op onze honger zitten na een zoveelste fraai stukje onderwaterfauna of -flora, ook al is die dan ontegensprekelijk een pak indrukwekkender dan het fletse concept voor een onderzeese wereld in het recente Black Panther: Wakanda Forever.

En dan duikt er plots een moment op waarop de film de juiste versnelling lijkt te vinden. Het is een scène die de jacht toont op walvisachtige creaturen (de meest memorabele creaties in de film) iets wat onderwateravonturier Cameron zeker aan het hart ligt – drie keer raden naar wie zijn sympathie uitgaat – maar het is vooral een scène die doet wat Cameron het beste doet: hoogtechnologische kille ‘hardware’ in botsing brengen met de krachten van het universum – benevolent zoals in The Abyss, of kwaadaardig zoals in Aliens. Plots staat het visuele spektakel in het teken van opwindende actie en een sterke emotionele drijfveer, en toont James Cameron nog eens waarom hij als actieregisseur nog steeds van niemand lessen hoeft te krijgen. Geen kapot gemonteerde onzin hier, maar heel sterk gebruik van de 3D-ruimte: die metalen duikboten die als krabben doorheen een veld van waterplanten ploegen, of een eskader zeedraken dat plots de vleugels openvouwt boven de golven. Het laatste anderhalf uur van dit 192 minuten tellende avontuur is dermate goed dat we bijna bereid zijn te vergeten dat de film er verdomd lang over deed om tot dat punt te komen.

Daarmee is Avatar: The Way of Water dus allesbehalve een vlekkeloze prent en wellicht zal Cameron nooit meer iets maken dat zo goed is als zijn allerbeste werken. Maar, anders dan het gros van de Marvel-blockbusters die zo onpersoonlijk zijn dat het er vaak nauwelijks toe doet wie er achter de camera staat, is dit een film met een onmiskenbare signatuur. Want dat dit een Cameron-prent is, is iets waar je in ieder geval in geen enkel beeld kan naast kijken.

Het spreekt voor zich dat er maar één manier is om deze Way of Water te bekijken, en dat is in 3D en op IMAX scherm.