Geef toe: meestal zijn ze uw geld niet waard, de verzamelaars van uw favoriete groep die u in de winkel vindt. De platenfirma denkt dat enkel singles in aanmerking komen en een artiest zelf is ook al zelden goed geplaatst om eigen werk te beoordelen. Tijd dus dat het eens aan professionals wordt overgelaten, en wie beter dan een team kenners van enola om maandelijks de vijftien beste tracks van een artiest te selecteren. Deze maand: het beste van ABBA.
- Waterloo
Geen best of van ABBA zonder Waterloo. Op 6 april 1974 betraden Agnetha, Anni-Frid, Benny en Björn het podium van het Eurovisiesongfestival in Brighton als nobele onbekenden, de dag nadien begon hun stormsgewijze muzikale verovering van de wereld. “Bestond de jury enkel uit mannen, dan zou deze band vanavond veel punten halen”, zei de BBC-commentator nog voor het optreden. Wist hij veel. “Waterloo” speelt bruikleen bij de wall of sound van Phil Spector en glamrock-nummers uit die tijd als “See my baby jive” van Wizzard. De talrijke overdubs zouden een essentieel element worden van de typische ABBA-sound.
Hoogtepunt: 0’00”. “Waterloo” laat er geen gras over groeien en knalt vanaf de eerste seconde de huiskamer binnen. Gitaar en piano starten meteen in het gewenste tempo, Agnetha en Anni-Frid vallen in en 2’48” later is een klassieker geboren.
- Mamma Mia
Eerst die huppelende toetsen. Dan die elektrische gitaar die iets neigs doet. En dan moeten die zangeressen nog begÃnnen. Waar mindere acts uit het materiaal voor “Mamma Mia” minstens drie songs zouden halen, gooien Björn en Benny die pianoriedel, dat heerlijke doldraaiende refrein, en die gitaar gewoon op een hoop. “We verzinnen later wel weer iets nieuws”, dat idee. Dit is een masterclass hooks. Het is de sterkte van dit oernummer van ABBA: achter elke hoek schuilt een nieuwe verrassing, iets dat net weer wat meer catchy is dan het voorgaande. Het is op zijn manier doldwaas, compleet over the top, maar net daarom onweerstaanbaar.
Hoogtepunt: 00’15”. Die eerste hooks zijn weggegooid, de dames beginnen het verhaal met dat “I’ve been cheated by you since I don’t know when”. Ook een goeiendag.
- SOS
Een prachtig voorbeeld van de geweldige interplay die Björn en Benny hadden: eerst het pianootje van de ene, waarna de gitaar van de andere het overneemt voor één van de meest poptastische refreinen uit dit al niet van popglitter gespeende oeuvre. Tekstueel vraag je je af of ze het toen al wisten. Alles in hun respectieve relaties was nog zo peis als vree maar kon zijn, maar baardmans en haarmans namen met “SOS” alvast een voorschotje op al hun latere huwelijkssores. De openingszin “Where are those happy days, they seem so hard to find?” liegt er al niet om, en aan hun vertolking hoor je dat de zangeressen ook al iets aan hun water voelen.
Hoogtepunt: 00’43”. Die eerste keer dat het refrein openklapt en de song van zwart-wit naar technicolor openvouwt. Natuurlijk.
- Money, Money, Money
De obsessie met rijkdom bracht in de jaren ‘80 veel geld op. Hebzucht was een deugd. Anno 2021, in ons postkapitalistisch stelsel, voelt het vooral aan als kosmische ironie. En dat hindsight altijd 20/20 is, bewijst ABBA met die netwaarde die ondertussen ergens tussen de 200 en de 300 miljoen dollar wordt geschat. Dat zijn veel euro’s om je gat mee te krabben. Ondertussen kunnen Agnetha, Ann-Frid, Benny en Björn iemand inhuren om dat krabben in hun plaats te doen. Desalniettemin, wie droomt er niet van om naar Monaco of Las Vegas te gaan en die doekoes te innen? Of je daar gelukkiger van wordt? De meeste dromen zijn bedrog, maar laat ons zeker iets weten als dat niet het geval is.
Hoogtepunt: 2’12”. Anni-Frid zet een ahaaahaaa in en droomt over de dingen die zij kan doen.
- Dancing Queen
“Dancing Queen” is het perfecte huwelijk, zonder houdbaarheidsdatum, tussen disco en pop. De lange uithalen, de harmonische wisselwerking tussen hoge en lage tonen, Benny’s ondersteunende doch penetrerende toetsenspeeltuin van piano en synthesizer. “Dancing Queen” was een wereldwijde nummer één hit in 1976, maar die tamboerijnbeat wordt nu nog gevoeld door elk dansmarieke/marijn/marix. Het heeft ons geleerd dat wij allemaal kunnen dansen, jiven en de tijd van ons leven hebben. Nee, daar hoeft het geen vrijdagavond voor te zijn.
Hoogtepunt: 2’26”. “Looking out for another / anyone will do / you’re in the mood for a dance.” En als je dan de kans hebt, be a queen. En dan het liefst eentje die danst.
- Knowing Me, Knowing You
Het is onmogelijk het verhaal van ABBA los te knippen van de dubbele relatie waarrond de band draaide. Zoals het klokje thuis tikte, zo tikte het immers ook als Benny met Björn ging samen zitten voor een schrijfsessie. En dan krijg je, als het nogal lastig was daarnet voor vertrek naar dat landhuisje op dat Zweeds eiland, het zwarte “Knowing Me, Knowing You”. Beide partijen weten dat het voorbij is, maar beseffen dat ontrafelen wat je samen hebt verstrengeld niet zo evident is. “In these old familiar rooms, children would play /
Now there’s only emptiness, nothing to say”: de dozen zijn net ingeladen, de vrachtwagenchauffeur tikt ongeduldig op zijn stuur, maar een vrouw dwaalt nog even door Het Huis Waar Zij Ooit Woonden. Wat overblijft is het geluid van een gebroken hart. Klinkt als een melancholische maar kwikzilveren popsong, zo blijkt.
Hoogtepunt: 1’01”. Dat “Breaking up is never easy I know / But I had to go”. De dames persen er alle wanhoop in die ze er bij konden voelen.
- Take A Chance On Me
Hier hebben we alles wat ABBA zo een hitmachine maakt. Je moet het maar doen: vierstemmig a-capella van wal steken, synthesizers erin knallen, de kopstemmen op het juiste moment inzetten, een perfecte polyfonie én een ludiek pakkende melodie niet kakafonisch doen klinken. ‘Take A Chance on Me’ is een goed geoliede stoomtrein die in een rottempo de berg op klimt, je kunt er niet op stilzitten. Notable mention: die subtiele swingende synth overgangen tussen couplet en refrein en de zinderende come on, give me a break. Dit hitje heeft in ‘82 het woord hitsig op de kaart gezet.
Hoogtepunt: 1’05”. Een vroegtijdige climax klinkt op zijn best wanneer Agnetha de hoogte in schiet “Cause you know I’ve got so much that I wanna do”. It’s magic, indeed.
- The Name Of The Game
“The Name of The Game” was, bij gebrek aan een beter woord, een gamechanger voor het popkwartet Wat betreft sound. Voordat Lana del Rey zwoel “Down on the West Coast they got a sayin’ / ‘If you’re not drinkin’ then you’re not playin”” zong, wisten Anni-Frid en Agnetha al in perfecte harmonie te overtuigen met “What’s the name of the game? / Does it mean anything to you?” Leuk wist-je-datje: in de 1977 videoclip speelt het olijke kwartet het Zweedse Fia-spel, bij ons ook wel bekend als Mens-erger-je-niet.
Hoogtepunt: 2’43”. lean back, lovers. Gitaarrifje erbij, California vibes en dan die vocals: “Your smile, and the sound of your voice / And the way you see through me”.
- Eagle
Toen ABBA in 1978 licht gefrustreerd moest vaststellen dat de wereld hen eerder kende als een kanon dat hitsingles afschiet in plaats van voor hun albums, noemden ze hun vijfde langspeler dan maar simpelweg The Album. Cool waren ze nog altijd niet, maar op dit punt in hun carrière stonden recensenten en luisteraars al iets meer open voor de spirituele diepte en donkere kantjes van hun oeuvre waar ze voorheen niet bij stilstonden. Voor “Eagle” vonden the boys inspiratie in het boek Jonathan Livingston Seagull (1970) en het diepgeworteld verlangen naar vrijheid dat het in hen losmaakte, al zien sommige booswichten er door de licht psychedelische vibe een verwijzing in naar de hoogtes van een drugstrip. “Eagle” is het geluid van de op dat moment grootste groep ter wereld op het hoogtepunt van hun kunnen. De perfect gearrangeerde stemmen en melodieën in combinatie met het spacey synthgeluid vormen het perfecte evenwicht tussen het melancholisch escapisme en de euforie die aan een vliegfantasie kleven. Zweef mee boven het zwerk op de tonen van een statige midtempo riff, majestueuze zangpartijen en…een funky fluit.
Hoogtepunt: 1’04”. De bijna agressieve vastberadenheid in de stemmen van Agnetha en Anni-Frid in “And I dream I’m an eagle / And I dream I can spread my wings”, onderstreept door een dramatische druk op de synthtoetsen, doet iets met ons gevoelsleven.
- Does Your Mother Know
Nog een bewijs dat ABBA niet enkel in disco en Schmalz deed: een stevige uit de hand swingende lap glamrock, waar je je een of ander Brits one-hit-wonder met wild uitwaaierend borsthaar en te spannende broeken bij voorstelt. Af en toe mag er even een discobeat tussen, maar verder maken een licht beschonken pub-piano, scheurende sax en een vettige gitaarrifje de dienst uit. De song dendert als een trein vooruit en nu hij ook eens de lead mag zingen, haalt Björn Ulvaeus, zijn stoerste poging tot cockney boven.
Hoogtepunt: 1’04”. Plots zitten we in Grease-land (en wat een vondst dat Benny enkel de vrouwen ‘Does your mother know?’ laat zingen.
- Angel Eyes
“Angel Eyes” krijgt zelden de waardering die het verdient. Eind jaren zeventig klonk het als B-kant van “Voulez-Vous” net een tikje te gedateerd, zodat die eerste zich wél moeiteloos een plek in de playlists wist te discodansen. Het nummer over een vrouw die haar onbetrouwbare ex ziet lopen met een nieuw slachtoffer sluit echter nauwer aan bij de traditie van de girlgroups uit de jaren zestig. Net zoals in het zalige “Dance (While The Music Still Goes On)”, “When I Kissed The Teacher” en helaas ook “Dum Dum Diddle” putte het viertal inspiratie uit het handboek van Phil Spector: een heerlijke wall of sound waar de vocals en instrumenten op hetzelfde volume worden afgespeeld, en “ah-ha-ha’s” en interactieve “oh no no no no’s” die evengoed uit de keelgaten van The Ronettes of The Shangri-La’s hadden kunnen weerklinken. “Don’t look too deep into his angel eyes”: het equivalent van het hedendaagse “laat je niet verleiden door die fuckboi, meid”. Zusterschap is van alle tijden.
Hoogtepunt: 2’03”. De akkoordprogressie is een van de meest basale, maar ze wérkt. Met de harmonieën en stemmenlaagjes hier kan je het woord ‘euforie’ spellen.
- Gimme! Gimme! Gimme
ABBA at van vele muzikale walletjes en was van vele markten thuis, en kon dus zonder veel problemen op de disco-trein springen toen die in de jaren zeventig voorbij kwam razen. Net als “Summer Night City” of “Voulez-Vous” hoort “Gimme! Gimme! Gimme!” meer dan veertig jaar na datum thuis bij de onverwoestbare klassiekers van het genre. Waarom dan wel “Gimme! Gimme! Gimme!” in de best of en die andere twee niet? Misschien omdat de intro nog net iets iconischer is, omdat het refrein nog net iets makkelijker mee te brullen valt in een verduisterd danscafé om vier uur ’s nachts? Of wellicht omdat er veel eenzame zielen bestaan op deze wereld die, meestal zonder veel succes, op zoek zijn naar gezelschap (M/V/X) en in deze song het perfecte excuus vinden om dat eens duidelijk te laten weten? In ieder geval was “Gimme! Gimme! Gimme!” één van de grootste hits ooit voor ABBA, waarbij alle ingrediënten die hun songs zo kenmerken met jaloersmakend vakmanschap gekneed werden tot een onverslijtbaar geheel.
Hoogtepunt: 00’17”. na een intro waarin de spanning opgebouwd wordt met behulp van gitaar en synthesizer, valt er een heel korte stilte, waarna het typische “fluitend” geluid en de discobeat het feestje in gang zetten.
- Lay All Your Love On Me
Vanaf Super Trouper werd het donkere randje van ABBA steeds zichtbaarder. De onderkoelde euforie van “Lay All You Love On Me” zweeft ergens tussen donkere disco en gospel in, een recept waar Madonna enkele jaren later verder de gay scène mee inpakte (om nog te zwijgen van de inspiratie die ze hoorbaar uit Agnetha’s zangstijl in deze song haalde. Hoera ook voor de bizarre studio-effectjes die de disco mogen saboteren: de onaardse synths, de spooky strijkers in de brug, de eindeloze galm op het refrein, de viool die plots een barokmelodie begint te spelen en de fade out die veel te vroeg komt.
Hoogtepunt: 1’13”. het beste zotte studio-effect: vlak voor het refrein de beat laten wegvallen en even met de pitch spelen, waardoor het lijkt of de tape stilvalt. (En u toch ook ‘ien, twie, drij, vier!’ Roept?
- The Winner Takes It All
Je moet het maar doen: terwijl je net een pijnlijke scheiding achter de rug hebt, tot de conclusie komen dat je ex-partner met wie je noodgedwongen nog steeds moet samenwerken, een song geschreven heeft – al ontkent hij dat uiteraard in alle toonaarden dat het om persoonlijk materiaal gaat – waarin alle pijn, verdriet en emotie die gepaard gingen met de breuk, samengebald worden en waarvan ook nog eens verwacht wordt dat jij die avond na avond op het podium zal brengen. Maar Agnetha kon niet anders. Het resultaat is desondanks – of net daardoor – een van die zeldzame perfecte popsongs waarin de emoties waarachtig zijn en gevat worden in schitterende melodieën. En Agnetha? Die zou later zeggen dat het haar favoriete ABBA-song was.
Hoogtepunt: . De eerste versnelling, wanneer na Agnethas hartverscheurende terugblik op haar leven mét partner, de pijnlijke realiteit doordringt en de song openbloeit.
- Super Trouper
“All I do is eat and sleep and sing / wishing every show was the last show”. Het kan niet anders of Klaasje luisterde naar deze song, toen ze besliste uit K3 te stappen. Ook het Zweedse viertal ging ten tijde van het gelijknamige album door een turbulente periode van verandering. De bandleden waren intussen gescheiden en emotioneel van elkaar vervreemd, terwijl de hitmachine ongenadig bleef verder draaien. Minder snijdend dan “The Winner Takes It All”, maar onder de muzikale laag gesponnen suiker net zo fragiel: “Facing twenty thousand of your friends / how can anyone feel so lonely?”, klinkt het broos. De biografie Bright Lights, Dark Shadows uit 2001 had geen betere titel kunnen hebben. Al dan niet verblind door ‘super trouper’-spotlights heeft de band immers een patent op speelse melodieën die tegelijkertijd een diepe melancholie herbergen. Het verklaart deels de populariteit van ABBA bij de LGBTQ-gemeenschap: beiden verstaan de kunst om de pijn van het leven te verbergen achter een zorgvuldig opgetrokken façade van uitbundige kitsch en monterheid, of in dit geval een uitgekiende popsong waarin elk ritmisch en melodisch element tot het uiterste wordt benut.
Hoogtepunt: 3’00”. De vijftien seconden durende brug: “So I’ll be there when you arrive / The sight of you will prove to me I’m still alive…”. Puur ABBA-goud.
- The Visitors
Het jaar was 1980, Reagan moest zijn ‘we beginnen over vijf minuutjes met bombardementen’-mopje nog maken, maar de koude oorlog was nog altijd op zijn vrieskoudst. En wat deden Björn en Benny? Ze lieten hun exen voor de verandering eens zingen vanuit het standpunt van Russische dissidenten die elk moment de klop op de deur konden verwachten: de geheime dienst met een ambetant verzoekje… Dat de omweg die ingenieur Michael Tretow gebruikte om de analoge demo’s geschikt te maken voor de nieuwe digitale opnamedesk voor een kil geluid zorgde, versterkte de ongemakkelijke atmosfeer nog wat. Zelden heeft ABBA meer in synch met de tijdsgeest, meer new wavig geklonken.
Hoogtepunt: 00’32”. Dat hele eerste vers met zijn situatieschets “I hear the doorbell ring and suddenly the panic takes me / The sound so ominously tearing through the silence / I cannot move, I’m standing / Numb and frozen / Among the things I love so dearly / The books, the paintings and the furniture / Help me”. De manier waarop de ABBA-leden op de albumhoes in exact die setting poseren, en hun blikken, doet vermoeden dat er misschien wel sprake is van een behoorlijke vergezochte metafoor voor de aftakelende sfeer in de band.
- When All Is Said And Done
Eén van de emotioneel krachtigste songs die ABBA ooit heeft uitgebracht, en die toch altijd een klein beetje onder de radar is gebleven. De scheiding van Anni-Frid en Benny lag nog vers in het geheugen toen de band aan de opnames van het nummer begon. De tekst, van ervaringsdeskundigen Björn én Benny, mag dan herkenbaar zijn voor heel veel koppels die uit elkaar gaan, maar Anni-Frid legt al haar pijn in de vocals en raakt de luisteraar tot in het diepst van zijn ziel. Natuurlijk blijft het ABBA, en dus wordt de pakkende tekst op een uptempo beat gekleefd, een beproefd recept. “When All Is Said And Done” toont de groep op het absolute hoogtepunt van zijn kunnen en is een onmisbare schakel in haar oeuvre.
Hoogtepunt: 1’38”. het instrumentale tussenstukje bevat nét genoeg pathos, en vormt zo de perfecte buffer tussen twee pakkende strofes.
- One Of Us
ABBA’s laatste nummer 1-hit, begint met een stevig aangezette lap melancholische strijkers en een klaagzang van Anne-Frid, waarop een logge, vettige bas gezapig aan een hoempapa begint. Maar zelfs al doet de song (inclusief toprefrein) gezellig meezwaaien en -zingen, echt vrolijk wordt het nooit. “One of Us” had een ongegeneerde stamper kunnen zijn zoals er zovele in deze lijst staat, maar de tekst had recht uit de epiloog van Ingmar Bergman’s Scènes uit een huwelijk kunnen komen. Na slopende jaren van touren en twee echtscheidingen, klinkt ABBA op. Virtuoos (die strijkers en onverdubs in de laatste minuut!) en catchy als immer, maar toch ook op genoeg om veertig jaar geen nieuwe muziek meer te maken.
Hoogtepunt: 1″05”. Drie seconden melodie waar mindere Goden een hele song rond bouwen, maar dat Benny en Björn even achteloos tussen strofe en refrein plakken.
- The Day Before You Came
In 1982, na het succes van The Visitors, zat ABBA op een breekpunt. De vier bandleden gingen hun eigen weg, maar werkten nog wel aan enkele nieuwe nummers. De sound was volwassener geworden, de productie naar ABBA-normen minimalistischer. Het creatieve hoogtepunt uit die periode is zonder twijfel het lang uitgesponnen “The Day Before You Came”, waarin een vrouw mijmert over alle doordeweekse dingen die ze deed voordat ze de man leerde kennen met wie ze een (al dan niet stormachtige) relatie had, die op de klippen gelopen is. Agnetha zingt de zinnen feitelijk, bewust ingehouden, wat het nostalgische effect verhoogt en het melodrama ingetogen houdt. De monotone beat, de angelieke achtergrondzang en de sfeervolle laagjes synthesizer zorgen voor een tijdloos nummer dat aangeeft dat ABBA nog een grote en interessante groeimarge in zich had, maar dat tegelijk ook pijnlijk duidelijk maakt dat het op dat moment echt wel over and out was voor de bandleden. Het vervolg, waarvan velen dachten dat het er nooit meer zou komen, zou nog veertig jaar op zich laten wachten.
Hoogtepunt: 0’59”. “I must have gone to lunch…” gaat Agnetha vocaal de hoogte in, om vijftien seconden later met een zwaar gemoed duidelijk te maken dat alles verleden tijd is, met dat kwetsbaar “the day before you came”.
- Don’t Shut Me Down
En toen kwamen ze dus terug. Waarom? God mag het weten. Je kunt je niet voorstellen dat nog meer geld écht nodig was. Dat het ABBA gelukt is om er vier decennia na datum met waardigheid opnieuw te staan, dat was het belangrijkste. En dat ligt voor geen klein deel aan “Don’t Shut Me Down”, een nummer dat een mens even blij maakt als “Dancing Queen” vijvenveertig jaar geleden moet hebben gedaan toen het voor het eerst uit de radio schalde. Dit is Björn en Benny’s eigen best of in krap vier minuten, met vleugjes van die megahit, maar net zo goed vijf miljard echo’s naar al die andere topsingles. En plots wisten we weer wat we al die tijd – noem het een leven – gemist hadden.
Hoogtepunt: 3’15”. Nog eens “I’m not the one you knew / I’m now and then combined / And I’m asking you to have an open miiiind”. Bent u dat daar, met die open armen op de dansvloer?
- Thank You For The Music
Want ja, toch?
