Sommige regisseurs zijn zoals goede wijn: ze worden beter met de ouderdom. Dat geldt zeker voor Andrei Konchalovsky, oud-medewerker van Andrei Tarkovsky en zelf ook een meer dan verdienstelijk cineast met titels als Siberiade en de meer recente holocaustfilm Paradise uit 2016, op zijn erelijst. Nu de vierentachtigjarige Konchalovsky zelf in het wintertij van zijn leven is beland, lijkt het of de man snel nog enkele demonen wil uitbannen voor hij het tijdelijke met het eeuwige verwisselt. Zijn nieuwste film Dear Comrades ! werpt dan ook een bijwijlen satirische, maar ook striemende blik, op wat de voormalige Sovjets verstonden onder ‘crisismanagement’ als er ergens een staking uitbrak.
Lyuda, gespeeld door vaste Konchalovsky habitué Yuliya Vysotskaya, zetelt in het partijbestuur van de stad Novotsjerkassk. Ze heeft heel wat aan haar hoofd: op persoonlijk vlak heeft ze een weinig liefdevolle affaire met een getrouwd bestuurslid en moet ze haar onstuimige achttienjarige dochter Svetka in het gareel houden, op professioneel vlak moet ze de dreigende arbeidersonlusten en de steeds stijgende voedselprijzen onder controle zien te houden. Als de spanningen uiteindelijk uitmonden in een massale staking in de lokale fabriek, haar dochter Svetka vermist raakt in het tumult en de regering als klap op de vuurpijl uitpakt met grof geweld om ‘de brand’ te blussen, begint het communistische wereldbeeld van Lyuda te wankelen….. .
De Russische cineast is duidelijk meer geïnteresseerd in het bureaucratische gekonkel na ‘de slachtpartij bij Novotsjerkassk’ (de officiële naam van dit gebeuren) dan in de slachtpartij zelf. Het onvermogen van het lokale partijbestuur en de wel heel drastische maatregelen van de KGB in samenwerking met het Rode leger worden op satirische wijze in onze maag gesplitst. Dit hele kluwen wordt immers perfect samengevat in een Sovjetliedje dat Lyuda op de televisie heeft gehoord en nu om de haverklap zingt. Het liedje, dat te horen is in Grigori Aleksandrov’s Becha, moedigt ‘de kameraden’ aan om het vaderland tegen elke prijs te verdedigen. Hoewel de tekst niets meer en niets minder is dan sentimentele onzin, wordt het voor Lyuda een mantra waar ze zich aan optrekt als ze het mentaal even niet ziet zitten. De waarheid, die de regisseur ons voorschotelt, is echter veel killer: ook in het communisme is er een top down structuur met bazen boven bazen die van iedereen verwachten dat ze in de pas blijven lopen.
Net als in het recente Quo Vadis, Aida zit er in Dear Comrades! een visuele referentie naar de film Missing van Costa-Gavras. Op een bepaald ogenblik loopt Lyuda een mortuarium binnen waar ze tussen de lijken op zoek gaat naar haar dochter Svetka. In de wereldberoemde scène in Missing zoekt Ed Horman, gespeeld door Jack Lemmon, tussen de lijken naar het stoffelijk overschot van zijn zoon. Het is bijzonder mooi om te zien dat de filmmakers van vandaag in de aanloop van de veertigste verjaardag van de film volgend jaar, hun oervoorbeeld niet vergeten zijn. Uiteindelijk was Costa-Gavras een van de eersten die met zijn film Z bewees dat het persoonlijke politiek is en het politieke persoonlijk.
De enige echte kritiek op Dear Comrades ! is dan is ook dat iets meer historische duiding bij het bloedbad in Novotsjerkassk in 1962 welkom zou zijn geweest. Zo weten we dat Lyuda een overtuigde Staliniste is, maar dat Chroesjtsjovs kritiek op Stalin tijdens de beruchte ‘Geheime Speech’ op het twintigste partijcongres in 1956 niet werd gesmaakt en nog jarenlang nazinderde – ook bij de stakende arbeiders in Novotsjerkassk die niet opgezet waren met deze nieuwe partijlijn – komt iets minder sterk uit de verf. Niettemin is Dear Comrades ! een straffe, maar ook bittere aanklacht aan het adres van het Sovjetbestuur dat bij stakingen plots de vloer aanveegde met hun ‘kameraden’. Zelfs het hypocriete dansfeestje aan het eind van de film om de gemoederen te bedaren, kan daar niets aan veranderen.
