The Legend of the Holy Drinker (1988)

Afgelopen zomer stierven twee acteurs die een grote impact hadden op hun generatie: Peter Fonda en Rutger Hauer. Fonda groeide dankzij Easy Rider uit tot het symbool van de counterculture in de Verenigde Staten van eind jaren 60. Hauer bewees dan weer dat het mogelijk was dat iemand van boven de Moerdijk het kon maken in Hollywood. In deze tweedelige special richten we onze blik op een van hun beste, maar tegelijk ook een van hun minst bekende films. Films die door de tand des tijds een beetje zijn ondergesneeuwd, maar die nog niet zo lang geleden opgevist, opgepoetst en opnieuw uitgebracht zijn door het Britse onafhankelijke label Arrow Films.

Eind jaren tachtig kon Rutger Hauer zijn geluk niet op. Hij was in Hollywood op een indrukwekkende wijze uit de startblokken geschoten met Blade Runner (1982) van Ridley Scott. Vervolgens groeide zijn uitstapje naar het B- filmcircuit met The Hitcher (1986) al snel uit tot een culthit. Als klap op de vuurpijl won de blonde Nederlander in 1987 ook nog eens een Golden Globe met zijn aangrijpende vertolking als de organisator van de beruchte massaontsnapping in Escape from Sobibor. Het enige dat Hauer nog nodig had om het tot een superster te schoppen, was een hoofdrol in een prestigieuze arthousefilm van een, naar Amerikaanse normen, ‘obscure’ Europese regisseur. Robert De Niro had het hem al voorgedaan met Novecento van Bernardo Bertolucci, dus waarom zou hij niet kunnen slagen? Een telefoontje van zijn agent bracht het gehoopte soelaas. De Italiaanse regisseur Ermanno Olmi wou hem spreken over een hoofdrol in zijn nieuwste film. Dat Hauer überhaupt in aanmerking kwam, was op zich al een mirakel aangezien De Niro ook in de running was. De Amerikaanse acteur verstond echter geen jota van het scenario en gaf al snel verstek.

De rolprent in kwestie is The Legend of the Holy Drinker, de verfilming van een novelle van de Oostenrijkse schrijver Joseph Roth. De inspiratie voor de novelle kwam naar verluidt na een gesprek dat Roth had met een vriend. Die vertelde hem het merkwaardige verhaal van een ontmoeting die hij had met een lokale dronkaard in Parijs. De man vroeg de vriend van Roth om geld met de plechtige belofte het aan de kerk te schenken eens hij het terug had verdiend. Roth ziet onmiddellijk brood in het verhaal, omdat er veel gelijkenissen zijn met zijn eigen situatie. De schrijver is door zijn alcoholverslaving immers ook voortdurend platzak, heeft geen vast adres en is afhankelijk van de goedheid van anderen. The Legend of the Holy Drinker wordt zijn autobiografisch testament.

Als film is The Legend of the Holy Drinker de tegenpool van films als Viridiana (1961) van Luis Bunuel en Europa 51 (1952) van Roberto Rossellini. In deze rolprenten proberen de hoofdpersonages te leven als heiligen en bewerkstelligen ze juist hun ondergang door dit gegeven in het extreme door te trekken. Olmi richt zijn camera liever op de marginaal die weet dat hij slecht bezig is, maar het niet beter kan of wil doen. In de openingsscène zien we hoe Andreas Kartak, een dakloze dronkaard, aangesproken wordt door een beminnelijke opa. De bejaarde man loopt duidelijk over van naastenliefde en biedt Kartak prompt tweehonderd francs aan. De enige tegenprestatie die de man verlangt, is dat Andreas de volledige som aan de kerk van Sainte Marie des Batignolles geeft op het moment dat hij er financieel terug bovenop is. In de kerk bevindt zich immers het heiligenbeeldje van Theresa van Lisieux aan wie de grijsaard veel te danken heeft. De rest van de film volgen we de verwoede pogingen van Kartak om deze missie te volbrengen. In eerste instantie lijkt dit ook te lukken. Hij fatsoeneert zijn uiterlijk, krijgt werk aangeboden en beschikt plots over ruime financiële middelen. Dit kan niet anders dan een mirakel zijn ! Het bloed kruipt echter waar het niet gaan kan en een combinatie van drankzucht en naïviteit doen Kartak finaal toch nog de das om.

De titel van de film alleen al, The Legend of The Holy Drinker, nodigt uit tot reflectie. ‘ Heilig’ mag in dit geval niet geïnterpreteerd worden als ‘moreel superieur’. Kartaks dronkenschap is een duidelijke karakterfout, maar je kan hem moeilijk bestempelen als een kwaadaardig man. Wel integendeel, Andreas is niemand tot last en geniet van de goddelijke gratie. Zijn afdaling in de alcoholhel is tegelijk zijn weg naar de hemel. Ongeluk en tegenslag hebben geen vat op hem en toch leeft hij aan de rand van de samenleving. Deze ‘heilige gek’ heeft geen echte behoefte aan werelds comfort en lijkt te leven van de ‘hemelse dauw’. Zijn levensloop heeft bovendien veel weg van een legende. Net als in een legende krijgen we niet alles te zien. Er zitten grote gaten, wat tijd en plaats betreft, in de stukken levenswandel die we wel te zien krijgen.

Het personage Andreas Kartak krijgt hierdoor iets mystiek. Rutger Hauer zet de clochard uiterst genuanceerd en gevoelig neer. Zijn waterige ogen vullen het scherm en drukken tegelijk hoop, verdriet als verlangen uit. In sommige scènes lijkt het zelfs alsof hij het gewicht van de wereld op zijn schouders torst. De soundtrack van de film is perfect op maat van deze elegie. Het kabbelen van de rivier de Seine, wegwaaiende herfstbladeren of de neergutsende regen op het dak van een aftands café. De natuur is de metgezel van onze dakloze. Soms een figuurlijk deken waarin hij zich kan nestelen om tot rust te komen, maar even goed een ruwe herinnering aan zijn miserabele situatie. De muziekscore van Igor Stravinsky creëert een gevoel dat vaak in harmonie is met het beeld, maar het soms ook tegenwerkt. Sentimentaliteit opwekken, zowel in de soundtrack als in de muziekscore, wordt echter vermeden.

The Legend of The Holy Drinker is Ermanno Olmi’s eerbetoon aan een clochard die tegen alle wetten van tijd en ruimte in zijn waardigheid wil terugvinden in een voor hem onmogelijke opdracht. Hauer is helaas geen superster geworden dankzij of ondanks deze film. Hij heeft hierna iets te snel de B-film omarmd om te kunnen profiteren van het artistieke succes van Olmi’s film. Niettemin beschouwde hij zijn prestatie in The Legend of The Holy Drinker als een van de drie beste uit zijn carrière. Wij kunnen niet anders dan hem postuum gelijk geven.

Binnenkort Deel 2: The Hired Hand van Peter Fonda