Was het tot voor kort eerder zeldzaam dat Ken Vandermark een duo vormde met andere muzikanten dan Paal Nilssen-Love, dan verschenen recent twee albums in het meest intieme van alle formaten. Eentje met oude bekende Fred Lonberg-Holm, en eentje met een relatief nieuwe medestander, Nate Wooley.
Aan de samenwerking met cellist Lonberg-Holm gaat natuurlijk een lange geschiedenis vooraf. Beiden maken deel uit van de vruchtbare Chicago-scene, speelden in het befaamde Tentet van Brötzmann, in een resem andere bezettingen en Lonberg-Holm was natuurlijk ook degene die trombonist Jeb Bishop vanaf 2006 (A Discontinuous Line) verving in The Vandermark 5. En nu zijn ze samen te horen op Resistance, in 2013 live opgenomen in Chicago en, net als het duoconcert dat eerder dit jaar in Brugge plaatsvond, vooral een prachtige staalkaart van hun kunnen.
De twee pakken immers uit met een behoorlijk brede dynamiek en slagen er door het gebruik van elektronica (Lonberg-Holm) en een gamma aan rietinstrumenten (Vandermark) in om die vijfendertig minuten maximaal te benutten. De ene keer met momenten van open vrijheid en abstractie, maar net zo vaak met noisy uitspattingen en kloeke decibels. Vanaf “Z=sL” zoekt Vandermark op tenorsax een hoog, lenig register op, terwijl de cellist zich bezighoudt met hardhandig wrijven en het creëren van huilende en grommende feedback. Niet altijd even robuust en soms met het volumepedaal omhoog. Een delicate aanpak die gespiegeld wordt in Vandermarks plofjes, die aanvoelen als muzikale regendruppels.
Sleutelstuk “E=pJ” is de fraaiste illustratie van hun bereik, met een abstracte start die gaandeweg opschuift naar iets wat je een rock-‘n-roll-vibe zou kunnen noemen, vol repetitieve elementen, een pulserende cello, momenten van rond elkaar trippelen en een paar grote intervallen. Momenten van circulaire ademhaling, maar ook een assertieve Lonberg-Holm (welke cello?), die even een brommend wespennest verstopt in het samenspel. “I=V/R” is daarna een uitgepuurd stuk, met zwevende klarinetnoten in een kaal kader dat neigt naar de kamermuziek of, misschien meer accuraat, de delicate, elegische wereld waar het Ab Baars Trio ook steevast in verzeild geraakt.
Met de laatste twee tracks wordt nogmaals een mooi contrast uitgewerkt: in “J-óE” is dat robuust, met een dichte geluidsstroom waarin een vervormde cello zwaar ronkt en de baritonsax het boeltje helemaal openscheurt. Daardoor gaat het haast even agressief klinken als Fire Room (Vandermarks project met Nilssen-Love en Lasse Marhaug), terwijl “P=l²R” open en abstract klinkt, opnieuw een meer omzichtig moment. Resistance is een erg diverse plaat, maar tegelijkertijd ook een vrij toegankelijke. Niet omdat het de luisteraar gemakkelijk gemaakt wordt, maar omdat het vertrouwen en het comfort van deze samenwerking er zo dik op ligt. Het is dan ook een beetje jammer dat zo’n goede plaat met kig knipwerk wordt afgerond.
Een album dat voor de meeste luisteraars vermoedelijk toch iets taaier zal zijn, ondanks de afwezigheid van vervormende elektronica, hoge volumes en noise, is de samenwerking met Nate Wooley. Vandermark en Wooley hebben wel een en ander gemeen, zowel op het vlak van persoonlijkheid als ideeën, dus eigenlijk is het vooral verrassend dat het zo lang duurde voor de twee elkaar vonden. De combinatie van trompet en rieten is natuurlijk al een van de redenen waarom East By Northwest wat ongebruikelijk klinkt. Zonder ritmesectie of harmonisch instrument ontbreekt er immers een fundament dat op de meeste andere platen, ook die van de vrijere soort, doorgaans wel aanwezig is. Maar de combinatie werd al eerder uitgeprobeerd, en het is ook bij een paar illustere voorgangers dat de twee inspiratie opdeden.
Klarinettist John Carter en trompettist Bobby Bradford creëerden sinds het einde van de jaren zestig en in de jaren zeventig een paar unieke albums die getuigden van een aparte chemie van instrumenten die zelden bij elkaar geplaatst worden. Zowel met grote bezettingen als in duo. Zo zijn de twee Tandem-volumes die verschenen bij het Emanem-label in muzikantenmilieus uitgegroeid tot klassiekers van het duoformaat. Vandermark en Wooley combineren twee composities van hun voorgangers (van elke eentje) dan ook met eigen werk. Zo wordt meteen geopend met Carters “And She Speaks”, een stuk dat van start gaat met een serene en harmonieuze aanzet. Traag en ingetogen, maar gaandeweg ook opzijgeschoven voor momenten van vrij gespetter. En vervolgens met een paar heen-en-weerbewegingen tussen die uitersten. Hun versie van Bradfords “Song For The Unsung” gaat van start met een gerafelde trompetsolo, en drijft daarna op een herhaald baritonmotiefje dat ronduit catchy klinkt.
Dat slalommen rond die uitersten wordt aangehouden door de hele plaat. Zo zijn Wooleys bijdrages opvallend door de relatief grote houvast die ze bieden. De melodie van “Best Coast” is grillig en springerig, maar de blazers lopen – of trippelen – wel mooi naast elkaar, om even eigen paden te zoeken, maar elkaar weer te vinden op gemeenschappelijke grond. Idem voor het compacte “Killtown”, een soepele, vlugge beweging met een lekker scheurende baritonsax. Afsluiter “General Sherman” is dan weer een kort en statig miniatuurtje. Vandermarks composities zijn doorgaans net iets grilliger. Maar niet altijd: “Manufactured Landscapes” start met een soort baritondrone die een constante blijft, en Vandermarks spel vormt in “Direct Cut” een mooi tegengewicht voor dat van Wooley, die door het hijgerige gepruttel en zijn stemgebruik even wat aan Joe McPhee’s vrije aanpak doet denken.
Een stuk als “Call The Numbers” is echter een beproeving die het terrein van moderne compositie en vrije improvisatie verenigt. Door die uiteenlopende elementen – van drone-achtige insteek tot stop/start-dynamiek, grillige combinaties, plofjes én uitgesmeerde klodders – is het een stuk waar moeilijk greep op te krijgen valt. De dialoog tussen de twee houdt echter nooit op. Met die combinatie van instrumenten en respectievelijke achtergronden kan je je niet verwachten aan hapklare muziek, maar wie houdt van het iets abstractere en verfijndere spectrum van de improvisatie – of van het weinig bekende maar hoog ingeschatte werk van Carter/Bradford –, die haalt met East By Northwest een knappe plaat in huis.
Ken Vandermark speelt op 18 september met Lean Left in Magasin 4 (Brussel). Op 29 september speelt hij met het kwartet Shelter (met Jasper Stadhouders, Nate Wooley en Steve Heather) in het Zuiderpershuis (Antwerpen). Beide bands spelen zondag 20 september ook op het Incubate Festival in Tilburg.
