De coronaperiode betekende voor heel wat artiesten dat ze op zichzelf aangewezen waren. Zo ook voor rietblazer Ken Vandermark, die in de loop van 2021 vier 7”-singles met solomuziek uitbracht via het Poolse label Kilogram Records. Ze zijn nu, samen met wat bonusmateriaal, verzameld op één cd: een intrigerend document waarop improvisatie, inspiratie en technologie erg knap samenkomen.
Het voorstel van Kilogram Records was simpel: laten we om de drie maanden een vinylsingle uitbrengen in beperkte oplage (100 stuks). Dat zou de muzikant sowieso al dwingen om zich te beperken tot korte stukken. Daarnaast werd hij ook geïnspireerd door Supa K: Heavy Tremors van Quakers, een hiphopplaat die hem werd aangeraden door Damon Locks, waarop 50 tracks in evenveel minuten passeren. Het zette Vandermark voor de eerste single aan tot micro-improvisaties van gemiddeld 90 seconden. Zo kon hij er dan twee per kant zetten en bovendien voor elke improvisatie een van zijn instrumenten – klarinet, basklarinet, tenorsax en baritonsax – gebruiken.
Het is meteen al een even brede als verteerbare staalkaart, met op de A-kant een nerveuze tenorsax-exploratie die je meteen alle hoeken van de kamer (of eerder: het instrument) laat zien, met plop-effecten, snelle loopjes, start/stop-dynamiek en intense overblowing; gevolgd door een meer ingetogen, maar net zo excentrieke uitvoering op basklarinet. Op de B-kant zoekt de klarinet lyrischer oorden op, terwijl de baritonsax speelt met manische herhalingen, spanning en krachtig sputterwerk.
Vier keer vier ‘conventionele’ improvisaties zou misschien wat veel van het goede worden. Voor zijn tweede deel ging Vandermark te rade bij de duomuziek die hij aan het maken was met Nate Wooley, en die digitaal heen en weer gestuurd werd. Hij kon natuurlijk ook met zichzelf in dialoog gaan, dus ging hij twee instrumenten combineren. Eerst improviseerde hij met het ene, om erna vervolgens met het andere te reageren. Het resultaat: vier duo-improvisaties, telkens een verschillende combinatie van instrumenten, die meteen een heel andere aanpak laten horen: een dialoog die meer mogelijkheden schenkt qua contrastwerking, met soms een excentrieke spreidstand van temperamenten en klanken, maar net zo vaak intieme ontmoetingen, momenten van hechte eensgezindheid.
Voor het derde deel maakte de rietblazer een voor de hand liggende stap: de eerste improvisatie werd beantwoord door een tweede, en de som van die twee voedde de derde stem. Het resultaat was geen eenvoudige optelsom (1+1=2), maar voelde aan als een filmmontage (A+B=C), waarbij de eerste twee op elkaar gelegde improvisaties (actie+reactie) al een nieuw volwaardig verhaal vormden, waarop de extra stem dan weer kon reageren. In het eerste stuk voor drie klarinetten krijgt het geheel iets van de kamermuziek van het trio Details In The Air (Vandermark met Mikołaj Trzaska en Michał Górczyński), terwijl verderop wordt gecombineerd met drie saxen of een combinatie van sax en klarinet, wat mogelijk herinnert aan het trio Sonore (Vandermark, Gustafsson, Brötzmann). De samenhang in deze improvisaties is die van een doorgewinterd rietblazerstrio. Voor wie vertrouwd is met Vandermarks sound op de individuele instrumenten is het een feest van herkenning én verrassing.
De eerste drie delen nam Vandermark thuis op, het vierde en laatste na een korte solotournee in Polen. Met behulp van enkele geleende instrumenten belandde hij bij de logische conclusie: opnames met vier lagen. Dat leidt in de eerste van vier stukken tot een taai en excentrieke combinatie van instrumenten, terwijl het in het slotstuk net een verrassend mooi, zelfs teder resultaat oplevert. De rietblazer was zich bewust van het gevaar van vier rieten te combineren: het kan een ondoordringbaar, modderig kluwen van ideeën worden waar geen vorm of inhoud uit te distilleren valt. Door per instrument in te zetten op een specifiek bereikt, vermijdt hij modderige chaos. De kwartetmuziek bewandelt een tricky maar geslaagd evenwicht tussen vrijheid en vorm, spontaniteit en eenheid.
De cd voegt er acht bonustracks van elke gemiddeld 90 seconden aan toe: vier solo’s, drie duo’s en een kwartetstuk, die mooi aansluiten bij het voorgaande. Dat zorgt voor een stevige boterham: vierentwintig stukken in totaal, waarvan er geen twee na elkaar uit dezelfde instrumentatie bestaan. Door de compacte lengte en de onderlinge variatie blijkt het een relatief toegankelijk én samenhangend geheel dat zo veel meer werd dan een sterk conceptueel idee. Het bewijst vooral dat ook beperkingen kunnen leiden tot nieuwe inzichten en gebieden om te ontdekken. Of, om het te zeggen met de Man Ray-quote die Vandermark aanhaalt: “I have no problems, I only have solutions”
Misschien interessant om toe te voegen: de vier singles werden elk opgedragen aan vier landen met een bijzondere betekenis voor de artiest: Japan, Oostenrijk, Brazilië en Polen, en waren gehuld in foto’s die Vandermark zelf in die landen maakte. De individuele improvisaties werden opgedragen aan inspiratiebronnen uit die vier landen, van muzikanten (Christof Kurzmann, Elza Soares) en schrijvers (Thomas Bernhard, Elfriede Jelinek), tot visuele kunstenaars (Daido Moriyama, Hélio Oiticica) en persoonlijke connecties (Marek Winiarski, oprichter van Not Two Records). Hoewel er doorgaans een link is tussen de titel en degene aan wie het opgedragen werd (“Ravens” verwijst naar een klassiek fotoboek van Masahisa Fukase, “Heike” naar een album van Akira Sakata, etc.), is er geen duidelijk aanwijsbare link tussen de titels/namen en de muziek zelf. Je zou een immens deel van Vandermarks discografie wel kunnen beschouwen als een persoonlijke hommage, of een creatief aflossen van openstaande schulden, aan diverse artistieke invloeden.
