Wat is het om een van de meest beroemde barokke stukken, Antonio Vivaldi’s Vier Seizoenen, noot per noot te ontmantelen en tot een dynamisch nieuw geheel om te vormen? Het vergt een buitengewone componist als Max Richter om zich aan deze schijnbaar onmogelijke opdracht te wagen en als een donderslag bij heldere hemel een verbluffende uitkomst als Recomposed te presenteren.
De vier samenhangende vioolconcerto’s, een ode aan de wisseling van de jaargetijden, dateren van 1723 en hebben sindsdien weinig of niets aan status ingeboet: Vivaldi’s topstukken vormen nog steeds een lichtpunt binnen de muziekgeschiedenis. Het vierluik is opgebouwd uit een wisselwerking van vederlichte viooltrillingen en wordt ondersteund door een lagere baspartij (oorspronkelijk een basso continuo), een heldere structuur die zelfs voor het hedendaagse oor nog fris en toegankelijk klinkt. Max Richter heeft geen afbreuk gedaan aan die formule, al brengt hij zowel in melodie als ritme eigen accenten aan.
Voor zij die vertrouwd zijn met de originele Vier Seizoenen is het een leerrijk experiment om te ontdekken wat driehonderd jaar muziekgeschiedenis tussen Vivaldi en Richter aan de eigenheid van muziek heeft veranderd. Richters herwerking legt een veel nadrukkelijkere klemtoon op ruimte: de vioolklanken bewegen zich in een uitgestrekter landschap dat met kleurschakeringen en grijstinten is opgevuld. Ieder jaargetijde strekt zich zo wijd mogelijk uit om een totaalervaring tot bij de luisteraar te brengen.
Hoewel Vivaldi’s Vier Seizoenen al over een aardige portie dynamiek beschikken, overtreft Richter die moeiteloos met zijn veelvuldige overgangen tussen zacht en sterk. Binnen een tijdsspanne van drie minuten slaat een kalme sereniteit om in een majestueuze uitbundigheid, zonder echte bruuske en artificiële manoeuvres. Voor de uitvoering doet hij een beroep op een symfonisch concert, om de gedrevenheid van zijn composities in de verf te zetten, zonder het oorspronkelijk intieme karakter, als deel van een barok strijkkwartet, uit het oog te verliezen.
Lente. Richter weet perfect tussen de dubbele boodschap van de muziek te balanceren door enerzijds het begin van iets nieuws aan te kondigen en anderzijds op subtiele wijze de continuïteit met het verleden –- in dit geval het origineel van Vivaldi -– te beklemtonen (“Spring 0”). Wat daarna volgt, is een sprankelend en fijnzinnig klankspel van violen, begeleid door een resem strijkers. “Spring 2” brengt het vioolinstrument helemaal op de voorgrond, met een bewogen sologedeelte, terwijl “Spring 3” eerder een gevoel van gemoedelijkheid opwekt, dat uiteindelijk in een passievol tafereel uitmondt. Eén seizoen ver en Richter heeft ons al op het puntje van onze stoel gekregen.
Zomer. Schijn bedriegt, zeker in het geval van moeder Natuur. Wat zich als gracieus en voorzichtig aankondigt, groeit van de ene in de andere maat uit tot een ongelukkige tragedie. “Summer 1” is het verhaal van de stilte voor de storm om daarbij plotseling door het hevige noodlot gegrepen te worden. Een hartstochtelijke passie in de vorm van dreiging is onmiddellijk overheersend in “Summer 3” en lijkt nooit ofte nimmer weg te ebben. Richters zomer is allesbehalve een moment van verpozing; het is een reusachtig schouwspel dat zich niet laat intomen.
Herfst. De rust en beheersing zijn hier weergekeerd, terwijl de bladeren verkleuren en zich één voor één laten neervallen. In “Autumn 2” schetst Richter wonderwel het gevoel dat gepaard gaat met ingekorte dagen, grijzig en vol van duisternis. Minder indrukwekkend als de voorgaande delen, vervult de herfst toch zijn functie als een ingetogen tegenspeler. De treurnis wordt niet lang aangehouden, want “Autumn 3” plaatst ons voor het voldongen feit dat de winter er aankomt, in de vorm van de eerste neerdwarrelende sneeuwvlokken.
Winter. De onschuldige pracht van een wit landschap laat zich het meest expliciet uitdrukken in “Winter 3”, een compositie die verschillende structuren op heerlijke wijze aan elkaar weet te rijgen. Een zachte verstarring, de koude die verkleumt, die doorbroken wordt door glijdende melodieën en vloeiende ritmes. Vanaf het moment dat de muziek is uitgedoofd, besef je dat het muzikale jaar ten einde is en de lente opnieuw kan aangevat worden.
Recomposed – The Four Seasons is een ode aan het genot, tijdens het ontdekken van de geluiden, geuren en tinten die in de buitenwereld vervat zitten. Het herinnert ons aan ongestoorde wandelingen door het bos op meerdere ogenblikken van het jaar. Op geen enkel moment laat de natuur exact dezelfde indruk na: haar kleurenpalet lijkt telkens aan voortdurende verandering onderhevig. Max Richter weet als geen ander de schoonheid en de afwisseling van de jaargetijden te bevangen, met een meer dan prijzenswaardige herwerking van Vivaldi’s meesterwerk.
Max Richter komt op 6 mei 2013 langs in het Cultuurcentrum van Hasselt.
