Drie nominaties, geen enkele Oscar. Dat was de slotsom voor ‘An
Education’ na het jongste Oscargala. Nu, dat het lieflijke
coming-of-age drama van de Deense Lone Scherfig (‘Italian
for Beginners’, Wilbur Wants to Kill
Himself) met de prijs voor beste film zou gaan lopen, had
wellicht niemand verwacht. Maar toen Carey Mulligan in februari de
BAFTA-Award won voor beste actrice, begon ik toch even hardop te
dromen dat ze Sandra Bullock het spreekwoordelijke poepje zou laten
ruiken. Helaas, verkeerd gedacht dus: net als Nick Hornby, die hier
mede instond voor het scenario, moest Mulligan met lege handen
terug naar Groot-Brittannië. Als het een troost kan wezen, ik weet
zeker dat we nog heel wat moois van haar te zien zullen krijgen, te
beginnen met het op papier alvast veelbelovende ‘Never Let Me Go’
later dit jaar. Bovendien: wie wil er nu een Academy Award als je
3,5 sterren kan krijgen op enola?
Mulligan vertolkt Jenny Miller, een zestienjarige die opgroeit
in het begin van de jaren ’60. Samen met haar middle-class
ouders woont ze in Twickenham, waar vrijwel nooit iets gebeurt.
Voor haar is het allang duidelijk: ze kan er niet snel genoeg weg
zijn, bij voorkeur naar Oxford om er te gaan studeren aan de
prestigieuze universiteit. Wat dat betreft, liggen de kaarten
overigens meer dan goed. Ze is de primus van de klas, zit
dagelijks met haar neus in de boeken en op aanraden van haar vader
Jack (Alfred Molina) speelt ze in het jeugdorkest, zodat ze
“iedereen kan bewijzen hoe sociaal ze is”. Maar op een regenachtige
namiddag komt de knappe dertiger David (Peter Sarsgaard) haar
toekomstplannetjes verstoren. Met zijn aangeboren elegantie slaagt
hij erin niet enkel Jenny, maar ook haar beide ouders rond zijn
vinger te winden. Hij introduceert haar tot zijn vrienden,
overlaadt haar met cadeaus en neemt haar mee naar chique
restaurants, klassieke concerten en poshy kunstveilingen.
Jenny beseft dat ze in zijn aanwezigheid veel meer kan leren dan
achter de schoolbanken. Dus doet ze wat wellicht ieder ander jong
meisje in haar plaats zou doen: ze volgt haar mentor, die intussen
ook onvermijdelijk haar minnaar is geworden.
Dat verhaal overkwam de Britse journaliste Lynn Barber toen ze
zestien was en vormt de kerngebeurtenis van haar memoires, waarop
‘An Education’ is gebaseerd. De plot werd dus als het ware uit het
leven geplukt en met behulp van Nick Hornby aangepast voor het
grote scherm. Waarschijnlijk heeft dat gegeven ertoe bijgedragen
dat nagenoeg alles aan de film authentiek aandoet: het
sixties-sfeertje, de heerlijke muziek, de frisse dialogen
en de relatie van de twee hoofdpersonages onderling. Natuurlijk
stelt de kritische kijker zich onmiddellijk (geheel terechte)
vragen bij Davids interesse in de zestienjarige Jenny. Waarom zou
een gesettelde, aantrekkelijke dertiger zoveel moeite doen om in de
gunst te komen van een schoolmeisje? Wat vindt hij bij haar wat hij
niet bij vrouwen van zijn eigen leeftijd kan vinden? Ergens moet er
een addertje onder het gras zitten, toch?
Naarmate het verhaal vordert, komt dat addertje inderdaad meer
en meer aan de oppervlakte. Maar het knappe aan ‘An Education’ is
dat David op geen enkel ogenblik wordt gedemoniseerd, zelfs niet
nadat hij een deel van zijn geheimen heeft prijsgegeven.
Uiteindelijk kan ik me niet van de indruk ontdoen dat hij gewoon
smoorverliefd is geworden op Jenny, zonder kwalijke bijbedoelingen:
dat hij telkens opnieuw in zwijm valt voor haar nieuwsgierigheid,
haar intelligentie, haar levenslust en haar naïviteit. (And can
we blame him?) Op een bepaald ogenblik zegt hij tegen een van
zijn vrienden: “She’s the one.” Waarom zou hij daarover liegen
tegen zijn vrienden? Op die manier kan je eigenlijk blijven
speculeren over de ware aard van David Goldman, een personage waar
je ondanks zijn schijnbare normaliteit nooit helemaal vat op kan
krijgen. Ter illustratie: wanneer de avond is aangebroken dat hij
alleen met Jenny in een hotelkamer ligt, haalt hij opeens een
banaan tevoorschijn. “I thought we might practice with this,”
grinnikt hij. “I thought we might get the messy bit over with
first.” Je moet het maar durven.
Peter Sarsgaard is een acteur die in de wieg lijkt gelegd voor
dat soort dubbelzinnige rollen. In een van de eerste vertolkingen
die ik van hem gezien heb, die van journalist Chuck Lane in
‘Shattered Glass’, speelde hij een gelijkaardig personage met een
hoek af. Het leverde hem toen al terechte lof op. In ‘An Education’
staat hij echter een beetje in de schaduw van Carey Mulligan, die
als Jenny Miller, haar eerste hoofdrol trouwens, meteen alle harten
verovert. Natuurlijk is de charme van het personage ook te danken
aan scenaristen Barber en Hornby, maar de wijze waarop Mulligan de
rol met haar natuurlijke flair invult, is redelijk indrukwekkend.
In de Britse media werd ze daarom meermaals vergeleken met Audrey
Hepburn: ze bruist van de energie, ze walst door het leven en als
ze haar ondeugende glimlacht bovenhaalt, “is het even wereldvrede”
– dank u, Yevgueni.
De klasse van Mulligan en Sarsgaard zou bijna nog doen vergeten
dat je naar een verhaaltje zit te kijken dat eigenlijk niet zo
bijzonder veel voorstelt. De plot bewandelt namelijk net iets te
vaak de veilige paden, zodat je op sommige momenten zou kunnen
spreken van “gemiste kansen”. De keuze die Jenny moet maken – kiest
ze voor David of voor Oxford? – wordt ten slotte zo snel
afgehaspeld dat het allemaal niet meer lijkt dan een formaliteit.
Nochtans is het net wanneer haar dilemma ten volle aan bod komt dat
de film zijn hoogtepunten kent. Eén voorbeeld: de confrontatie
tussen Jenny en haar schooldirectrice (Emma Thompson), die
tezelfdertijd de clash vormt tussen twee extreme levensopvattingen.
Jenny staat op het punt om met David te trouwen en vraagt zich
luidop af waarom ze nog school zou moeten blijven lopen. “My choice
is to do something hard and boring for the rest of my life, or go
to Paris and have fun.” Probeer daar maar eens iets tegen in te
brengen, zelfs als schooldirectrice.
Het opvallende is dat Jenny aan het eind niet eens zelf tot haar
besluit komt, maar door Davids leugens een besluit krijgt
opgedrongen, omdat ze simpelweg geen alternatief meer ziet.
Daardoor voelt ‘An Education’ toch een beetje aan als een kat in
een zak, met een intrige die eigenlijk helemaal niet zo
gecompliceerd blijkt als je aanvankelijk had verwacht. De vraag die
achteraf als een baksteen op de maag blijft liggen, is: zou Jenny
gelukkig zijn geworden met David als hij volledig eerlijk was
geweest? Maar misschien kon je toen, in tijden van opkomend
feminisme, dergelijke vragen beter niet stellen als je een eerlijk
antwoord wilde.
