Een beloftvol debuut kan zowel een vloek als een zegen zijn. Neem nu die arme Orson Welles. Begonnen met wat door de meeste filmkenners nog steeds beschouwd wordt als één van de beste films aller tijden, en geëindigd met een bijrolstemmetje in een animatiefilm over de Transformers. De Transformers! Welles maakte zo’n opmerkelijk debuut dat hij eigenlijk nooit meer echt hetzelfde succes heeft kunnen evenaren. Dan begin je beter als Christopher Nolan, die met ‘Following’ geen meesterwerk, maar wel het perfecte visitekaartje afleverde. Een visitekaartje gedraaid in korrelig 16 mm zwart-wit dan nog. ‘Following’, bijna letterlijk gemaakt voor een appel en een ei, is een clevere genreoefening waarmee de regisseur op een frisse en fascinerende manier zijn latere stokpaardjes op het publiek loslaat. Meer een studentikoos experiment dan een volwaardige langspeler, maar als voorsmaakje op wat nog zou komen is dit een geslaagde generale repetitie.
Bill (Jeremy Theobald) is een werkloze nobody met schrijver-aspiraties. Om z’n verveling tegen te gaan en inspiratie op te doen voor z’n schrijfsels begint hij lukraak mensen op de straten van Londen te volgen. Zijn voyeuristische hobby werkt verslavend en Bill raakt zo in de ban van z’n nieuwe bezigheid dat hij regels voor zichzelf begint op te stellen. Volg nooit iemand te lang, volg nooit vrouwen in donkere steegjes (flauwerik) en volg nooit dezelfde persoon twee keer. Uiteraard breekt hij z’n regels. Eén van z’n doelwitten, een zekere Cobb (Alex Haw), merkt het schaduwspel van Bill op en confronteert hem. Cobb is een welbespraakte, in maatpak uitgedoste inbreker die meer geïnteresseerd is in de persoonlijke spulletjes van z’n slachtoffers dan in materiële zaken. Bill is geïntrigeerd en Cobb neemt ‘m voor een paar klusjes mee op sleeptouw. Wat begint als een stout maar fascinerend spelletje mondt echter snel uit in een web van intriges en manipulaties met een blonde femme fatale, een mysterieuze gangster en genoeg heen en weer gewip in de tijd om zelfs Mark Eyskens lichtjes tureluut te laten draaien.
Voor ‘Following’ moest newbie Nolan volledig vertrekken vanuit z’n beperkingen. En dat waren er niet weinig. Zo was het budget zo miniscuul dat er nog geen degelijk statief kon gekocht worden, en bestond de cast voornamelijk uit vrienden of vrienden van de vrienden. Die onervaren acteurs konden bovendien alleen maar op zaterdag werken omdat ze in de week een vaste job hadden. Geen wonder dat de opnames een klein jaar in beslag namen. Voor locaties werd beroep gedaan op huizen van familie en nog maar eens de vrienden (het appartement van het personage Bill is effectief het appartement van de acteur Jeremy Theobald). Maar denk nu niet dat Nolan en zijn bende er als een nest Willy’s en Marjetten een chaotisch amateurboeltje van hebben gemaakt. ‘Following’ ziet er low-budget (zeg maar no-budget) uit, maar is ook sfeervol sober, sec geacteerd en ondanks z’n non-lineaire vertelstructuur strakker dan de derrière van een geconstipeerde eend. Uit ervaring kan ik spreken dat dat behoorlijk strak is.
Wie dol was op de het narratieve labyrinth van ‘Memento’ (en wie was dat nu niet, al was het maar voor die steeds terugkerend pissed off annex verdwaasde blik op de smoel van Guy Pearce) zal ook wel te vinden zijn voor de manier waarop speelvogel Nolan het steeds intenser wordende verhaal van ‘Following’ laat ontplooien. Net zoals bij die achterwaarts gemonteerde mindfuck en het illusionistenmysterie ‘The Prestige’, vertikt Nolan het om zich aan een logische chronologie te houden. Flash forwards en flashbacks worden gebruikt om zowel de aandacht van de kijker scherp te houden als hem op het verkeerde been te zetten. Bij ‘Memento’ was de complexe constructie zo goed als waterdicht, bij ‘The Prestige’ begon die montage, naarmate de ontknopingen zich opstapelden, steeds meer weg te hebben van truken van de foor. Bij ‘Following’ valt het een beetje tussen de twee. Het desoriënterend effect stimuleert de interesse en doet de spanning stijgen (een verrassende plotwending die de kijker niet opzadelt met een bedrogen gevoel, ze bestaan nog), maar het verhaal mist diepgang om het geschudde kaartenspel inhoudelijk relevant te noemen. Het is sluw en uitgekookt, maar het blijft vrijblijvende spielerei. Ideaal voor een debutant die met weinig geld creatief wil experimenteren.
Een aantal elementen zijn trouwens zodanig gewiekst uitgevoerd dat een tweede visie zich opdringt om te kunnen genieten van de details (dat Batmanstickertje op de deur, profetisch!) en manipulaties die illusionist Nolan uit zijn mouwen schudt. Om de kijker niet volledig in de mist te laten creëert hij visuele oriëntatiepunten. Op die manier wordt de verschuivende verhaallijn nooit al te verwarrend. Zo ondergaat Bill een plotse metamorfose van langharige sloddervos naar gladgeschoren kerel in een kostuum. Niet alleen het waarom van die uiterlijke verandering wordt in puzzelstukjes aangereikt, maar door de twee duidelijk afgebakende looks weet je ook makkelijker waar het verhaal zich op dat moment bevindt. De blauwe plekken en schrammen in zijn aangezicht versterken de bijna hypnotisterende ervaring nog meer. En van hypnotiserend gesproken, een excellente minimalistische soundtrack van David Yulyan ondersteunt het intrigerende sfeertje perfect.
Inhoudelijk en thematisch is ‘Following’ duidelijk geïnspireerd op de archetypische kenmerken van de film noir. De antiheld die erin wordt geluisd, de verleidelijke blondine, de kompaan die voor geen haar te vertrouwen is, de mythische gangsterbaas, het is allemaal aanwezig en gefuseerd met de handheld documentaire-achtige omkadering. Nog maar eens, ondanks de budgettaire beperkingen, slaagt Nolan er in om een aantal knappe shots te fabriceren in zijn op paranoïa terende neo noir. Ook het psychologische aspect van de noir wordt naar ‘Following’ verhuisd. Zo wordt het publiek meer dan eens geconfronteerd met z’n eigen voyeuristische trekjes. Of zoals Bill het zo droogjes toegeeft tijdens de voice-over ‘we luisteren toch allemaal eens mee naar gesprekken van mensen op de bus?’
Veel geduld, een koffertje vol creatieve trucs en een koelbloedige vastberadenheid, veel meer had Nolan niet nodig om van ‘Following’ een succesvol en uitnodigend debuut te maken. Het is een tease en smaakmaker van een talent, dat niet veel later meer dan bevestigd zou worden met ‘Memento’, zijn echte doorbraak bij het cinefiele publiek.
