De NMBS mag dan stellig beweren dat de trein altijd een beetje
reizen is, voor wie écht wil reizen zonder zich hiervoor een halve
millimeter te moeten verplaatsen, is een boek of een film toch een
nét iets beter alternatief (al was het maar omdat je een boek
doorgaans sneller uit hebt dan dat je met de trein je bestemming
bereikt). Voor wie nog niet tot in India is geraakt, is ‘The
Namesake’ alvast een alternatief minitripje door het land van de
sierlijke enkels. We reizen van Calcutta naar New York en laveren
later nog een paar keer heen en weer tussen Hollywood en Bollywood.
Ook op filmvlak moet je de film ergens tussen deze twee uitersten
gaan zoeken. Met Mira Nair (Monsoon Wedding en Vanity
Fair) in het regisseursstoeltje is deze film zeker geen
Hollywoodproductie geworden, maar een Bollywood swing king
is het ook niet: de danspasjes en musicalkreten blijven in de
koffer, om plaats te maken voor een getrouwe adaptatie van de
bestseller ‘The Namesake’ van Jhumpa Lahiri, een familiekroniek
over twee generaties Indiërs en hun zoektocht naar de perfecte
harmonie tussen westerse vernieuwing en eeuwenoude Indische
traditie.
In de jaren ’70 volgt Ashima (de wondermooie Tabu) haar
kersverse echtgenoot en academicus Ashoke (Irfan Khan) naar de
Verenigde Staten. Ze heeft het moeilijk om te acclimatiseren binnen
de American way of life, maar het koppel kan er
een aangenaam leventje leiden. Ze krijgen twee kinderen – Gogol en
Sonia -, die uitgroeien tot typische Amerikaanse tieners, die het
liefst zo weinig mogelijk geconfronteerd worden met hun Indische
roots en die zich op vakantie in India toerist in eigen
land voelen. Wanneer Gogol tijdens een literatuurles ontdekt dat
hij naar ‘Nikolaj Gogol’ genoemd is -volgens google een
Russische schrijver, die niet bijster sociaal was en als een
schooier door het leven zwierf-, kan hij daar niet om lachen. Het
is niet bepaald een persoon met wie hij geassocieerd wil worden.
Hij weet echter niet dat zijn vader die naam niet zomaar heeft
gekozen. Er gaat veel meer achter schuil dan Gogol zich kan
inbeelden. Gogol drijft steeds verder weg van zijn culturele
achtergrond – hij neemt een blond liefje, het contact met zijn
ouders verwatert – maar uiteindelijk moet hij wel inzien dat hij
niet kan vluchten voor iets dat deel uitmaakt van zichzelf. De naam
Gogol fungeert als symbool voor de verloren binding met zijn vader
en zijn zoektocht naar een eigen identiteit, en daar worden we te
pas en te onpas met ons nieuwsgierig neusje ingeduwd.
Heel vernieuwend is het onderwerp van ‘The Namesake’ niet. De
Indisch getinte films die ons Vlaamse pad kruisen (‘Ae Fond Kiss’, ‘Bend It Like Beckham’,
enz.) lijken allemaal over de multiculturele integratieproblematiek
te handelen, alsof dat het enige onderwerp is dat hen bezighoudt of
dat ze kunnen bedenken. Maar het is te gemakkelijk om hierop
kritiek te geven en daarover te blijven zeuren. De film gaat er nu
eenmaal over en binnen dit veel aangereikte genre levert dit wél
een eerlijke film op die, zonder de Indische cultuur puur als een
curiosum te belichten of er zuiver de grap van in te zien, de
juiste snaartjes weet te raken om een mooi lied te brengen over de
band tussen ouders en hun kinderen. Zo’n generatiekloof is trouwens
universeler dan dat: overal ter wereld gaan generaties met elkaar
in de clinch en hoeveel verschilt een Indische moeder die haar zoon
probeert te begrijpen in essentie van een Vlaamse van de oude
stempel die stuit op de apathie van haar puberende zoon, die meer
tijd doorbrengt in cyberspace dan aan de keukentafel (en
zich afvraagt waarom hij in godsnaam Joni of Gringo moest
heten)?
De film zit vol ontroerende momenten, die goddank binnen
aanvaardbare grenzen van sentiment blijven en die voor elke
immigrant/migrant/mens herkenbaar zijn. Een vader die diep
teleurgesteld is in zijn zoon wanneer die aankondigt dat hij zijn
naam wil veranderen, maar toch op zijn lip bijt en zegt ‘je doet
maar, in Amerika kan alles’. Of het moment waarop Ashoke aan zijn
zoon het verzamelde werk van Gogol schenkt en de jongen wel weet
dat hij dankbaar moet zijn, maar er nauwelijks de inspanning voor
kan opbrengen. Mira Nair weet de pijnlijke momenten goed te vatten
waarin Gogol veilig zit achter het muurtje dat hij om zich heen
heeft gebouwd en de momenten later, wanneer dat muurtje barstjes
begint te vertonen.
De film bestrijkt een dertigtal jaar en er komen dan ook een
heel pak gebeurtenissen op je afgestevend. De tijdssprongen zitten
gelukkig juist en het ritme van de film is vinnig genoeg. Nair pikt
er de gebeurtenissen uit die van tel zijn voor het verhaal en weet
de aandacht hiervoor prachtig te doseren, zodat de film niet begint
te lijken op een aftelrijmpje van geboorte over pubertijd naar de
dood. Ze haalt het hoge tempo van de film naar beneden door
sfeerbeelden tussen te voegen, die altijd dat ietsje méér meegeven
dan gewoon sfeer.
Dé verrassing is dat de rol van Gogol gespeeld wordt door de
komische acteur Kal Penn, uit ‘Epic Movie’, door mijn
collega nog voor ‘misselijkmakende afdaling in de onderwereld van
slechte smaak’ versleten. Hier slaagt de bekkentrekker er wonderwel
in om een kwetsbaar personage neer te zetten, dat stilletjes de
laagjes van zijn ajuin pelt en zijn ware identiteit laat
ontspruiten. Een grotere stap vooruit is haast niet mogelijk. De
beste prestaties worden wel geleverd door de ouders van Gogol: met
hun ingetogen acteerwijze en hun schattig houterige accent weten ze
twee échte mensen te brengen, zonder al te veel aan hun uiterlijk
te moeten veranderen om er doorleefder uit te zien. Alleen spijtig
dat er veel meer Engels gesproken wordt dan past: volgens mij
zouden Ashoke en Ashima onderling nooit Engels met elkaar praten en
ik begrijp deze vreemde toegeving dan ook niet.
Mira Nair maakt met haar mooie en speelse beeldvoering van ‘The
Namesake’ géén Apu Nahasapeemapetilon-karikatuur, maar wel een
eerlijke film, mooi en ontroerend als een hoopvolle blozende bruid
in een blinkende sari die haar hennahanden sierlijk beweegt,
hierbij alle clichés vlotjes ontwijkend.
