Mal du siècle, zwartgalligheid, weemoed, onvervuld verlangen. Het is niet zo moeilijk om rond het begrip melancholie te cirkelen; maar écht weten wat het betekent, dat kan alleen maar door het te voelen. Jan Swerts maakt er dan maar een plaat over. Een heel mooie plaat, waarmee hij tegelijkertijd een eerbetoon brengt aan een aantal persoonlijke helden.
Eigenlijk is er niet veel veranderd sinds Weg, het debuut uit 2010. Swerts teert nog altijd op minimalisme, melancholie en troost, hanteert nog steeds een eenvoudig pianospel en poreuze zang en is niet plots een podiumbeest geworden. De arrangementen, strijkers en blazers, zijn wel wat nadrukkelijker aanwezig. Het grootste verschil – hoewel je dat niet hoort – is, waarschijnlijk dat Swerts de overstap maakte naar een groot label (Universal), terwijl Weg nog in eigen beheer werd uitgebracht. In tegenstelling tot zijn debuutplaat die het resultaat was van 6 à 7 jaar schaven, is de opvolger dus veel sneller klaar.
Anatomie van de melancholie krijgt ongetwijfeld sneller en ook meer aandacht dan Weg, hoewel het absoluut geen plaat is die meer zieltjes zal winnen of twijfelaars over de streep zal trekken. Langs de andere kant is het haast ondenkbaar om iets tegen pure schoonheid, zoals we die op deze plaat vinden, te hebben. Het is een uur lang verstilde troost — de muziek klinkt veel minder triest dan de naam doet vermoeden — en een perfecte kompaan voor een lange autorit, een namiddag wolken kijken in het gras of andere activiteiten van desolate aard.
Ook het artwork is deze keer weer erg verzorgd. Aan elk nummer is een schilderij van Stijn Felix gekoppeld. Steeds wordt een bekende of minder bekende persoon afgebeeld die een invloed heeft gehad op Swerts. Ze bevinden zich in een ziekenhuisomgeving terwijl er zwart gal uit al dan niet aangebrachte lichaamsopeningen vloeit. Enkele voorbeelden van invloeden: de voor de hand liggende Wim Mertens, Jotie T’ Hooft, Luc De Vos, maar bijvoorbeeld ook Stef Bos, Johan Heldenbergh of Patricia De Martelaere, die Swerts Taalfilosofie doceerde aan de KU Leuven. De naam van dit album is trouwens afgeleid van het boek The Anatomy Of Melancholy, een boek van Robert Burton uit de 17de eeuw, gratis te vinden op Project Gutenborg.
Een van de redenen waarom Jan Swerts zijn muziek niet graag live brengt, is omdat hij de plaat een geschiktere drager vindt dan een concert. Dat klopt ook wel, merkten we uit ervaring. Wegdromen is toegestaan en ga er gerust bij liggen als het u past. “Al wa doo op volgt” — plat Limburgs, maar wel instrumentaal — kunnen we nog als een intro beschouwen, daarna zijn de nummers die langer dan zes minuten duren niet meer op één hand te tellen. Het daaropvolgende “Zo bleek zal ik zijn” en “Een verlangen naar ontroostbaarheid” zijn het mooiste duo van Melancholie. De traagheid, weloverwogenheid en uiteindelijk de vastberadenheid waarmee Swerts zijn toetsen induwt, herstellen de kunst van het weglaten in ere.
Alle titels zijn in het Nederlands, hoewel Swerts uitsluitend in het Engels zingt. Een nummer als “Kapel van het niets” is erg minimalistisch, maar ondertussen is de verdedigingsmuur tegen de dagelijkse bullshit al lang gesloopt. In “Gevallen daar of daar” is een hoofdrol weggelegd voor de basklarinet. Het is een van de weinige momenten waarop de arrangementen, die bijna constant aanwezig zijn, zij het in een dienende rol, gebroken worden. Melancholie is Jan Swerts op z’n best: uren achter de piano doorbrengend terwijl hij noten en melodieën blijft herhalen en herhalen, tot er iets magisch ontstaat. Muziek maken, omdat het moét.
