Cultauteur en drankorgel Charles Bukowski heeft zijn hele carrière
lang zichzelf geprofileerd als het romantisch ideaalbeeld van een
zatlap. Zo’n wereldwijze figuur die alles al heeft gezien en
meegemaakt, en omgeven door een wolk van zijn eigen aroma van zweet
en alcohol aan de toog diepzinnigheden zit te vertellen aan
iedereen die maar wil luisteren. In de werkelijkheid kom je ze
zelden tegen (de meeste dronkaards komen nauwelijks verder dan een
paar opmerkingen over tieten voordat ze van hun barkruk donderen),
maar in de fictie kan ik ze nog wel lijden. Op z’n beste momenten
bereikt Bukowski een soort benevelde poëzie in z’n werk, en weet
hij ondanks z’n troebele blik op de werkelijkheid toch een
hartverscheurende schoonheid mee te geven aan zijn observaties
ervan.
In de filmwereld heeft Bukowski al tot aardige producties aangezet:
Mickey Rourke speelde één van z’n beste rollen (oké, daar is niet
veel mee gezegd, maar toch) in ‘Barfly’ van Barbet Schroeder, onze
eigen Dominique Deruddere maakte een zeer knap debuut met het op
zijn verhalen geïnspireerde ‘Crazy Love’. Bent Hamer, die twee jaar
geleden doorbrak in het internationale arthouse-circuit met zijn
gortdroge komedie ‘Kitchen Stories’,
komt nu aanzetten met ‘Factotum’, een meer dan waardige aanvulling
aan het Bukowski-canon. Eigenlijk is het tragisch om te zien hoe de
verdeler deze film behandelt: het is sowieso al een weinig
commerciëel project, en dan wordt hij ook nog eens uitgebracht in
dezelfde week als ‘The Da Vinci Code’. Er snel bijzijn is dus de
boodschap, want volgende week zult u dit kleinood met een
vergrootglas moeten gaan zoeken in de programmatie.
Matt Dillon speelt Bukowski’s alter ego Henry Chinaski, een zuiplap
(wat anders?) die zijn dagen in een permanente roes doorbrengt en
ervan droomt een schrijver te worden. Overdag gaat hij op zoek naar
allerlei baantjes (de titel betekent zoveel als “een
manusje-van-alles”), waar hij dan na enkele dagen of uren weer
ontslagen wordt. ’s Avonds besteedt hij zijn laatste uren voordat
hij van pure zattigheid in slaap valt achter zijn bureau en pent
hij zijn mistroostige observaties op de wereld, die hij dan naar
tijdschriften opstuurt. Een antwoord heeft hij nog nooit ontvangen,
maar hij houdt vol. Tussendoor beleeft hij relaties met vrouwen die
even ver heen zijn als hij: Jan (Lily Taylor) lijkt echt van hem te
houden, maar kan het niet winnen van de fles. Laura (Marisa Tomei)
is weinig meer dan een tussendoortje.
Een echt verhaal is er niet. ‘Factotum’ is eerder een collage aan
scènes waarin we Chinaski zien werken in een fietsenwinkel, een
augurkenfabriek, een fabrikant van auto-onderdelen enzovoort.
Tussendoor drinkt en schrijft hij. Matt Dillon speelt Chinaski in
navolging van Bill Murray in ‘Broken
Flowers’ als een volstrekt passief personage dat met een
berustende blik toeziet hoe er hem dingen overkomen, waarna hij die
dingen gaat opschrijven. Maar zelf doet hij nauwelijks iets, buiten
drinken. Vrouwen komen langs en verdwijnen weer, maar Chinaski
lijkt er hoe dan ook niet echt wakker van te liggen. Wanneer er
gelegenheden zijn om iets te verdienen, pakt hij die aan, maar
komen die niet, tja, dan is dat ook maar zo. Chinaski de would-be
kunstenaar en filosoof lijkt continu net een stapje trager te
functioneren dan de wereld om hem heen, waardoor letterlijk àlles
gecompliceerd lijkt. We zien Jan hem vragen hoe laat het is. Hij
kijkt naar een klok en begint uit te rekenen: “Gisteravond om
twaalf uur hebben we hem gelijk gezet met de tv. Hij loopt per uur
35 minuten voor. Op de klok is het nu half elf. Maar dat kan niet
kloppen, want het is nog licht buiten. Dus, 35 minuten gedeeld
door…” En zo krijgen we een ellenlange, doodrustige rekensom
vooraleer Chinaski heeft kunnen vaststellen hoe laat het precies
is. De vraag lijkt hem sowieso niet erg belangrijk.
Bent Hamer heeft zijn onderkoelde stijl duidelijk niet in Noorwegen
achtergelaten: heel wat scènes spelen zich af in een enkel,
ononderbroken shot, waarbij de personages het kader in- en
uitwandelen en er zich, langzaam maar zeker, een situatie
ontwikkelt. Hoogtepunt hiervan is een dik vijf minuten durende
scène waarin we Henry zien wakkerworden, naar de badkamer
strompelen, kotsen, weer de slaapkamer binnenkomen, gaan zitten en
een sigaretje opsteken. Nog in datzelfde shot wordt Jan wakker,
strompelt ze naar de badkamer, kotst ze en komt ze weer terug.
Daarna volgt er nog een lange dialoog. Er zullen ongetwijfeld
mensen zijn die zich gaan vervelen na een tijdje – er gebeurt
inderdaad verdomd weinig in de hele film – maar gezien het
personage waar we mee te maken hebben, is deze aanpak perect
verdedigbaar.
En dan is er natuurlijk Matt Dillon, die al zijn waardigheid opzij
zet om een fantastische Chinaski neer te zetten. Zoals Dillon het
speelt (en natuurlijk ook zoals Hamer het in zijn scenario heeft
gezet), wordt Chinaski een eigenaardig soort purist. Geen purist op
moreel of emotioneel gebied, ben je gek, maar wel wat zijn ambities
betreft. Zoals hij zegt in de film: “Waar we allemaal naar zoeken,
is niet liefde. Het is de één of andere vorm van succes. Dat kan
liefde zijn, maar dat hoeft niet.” In zijn geval wil hij schrijver
worden, en al de rest is irrelevant, inclusief zijn jobs, zijn
vriendinnen, zijn familie en zijn lever (die het nog het hardst te
verduren krijgt). Je zou je natuurlijk de vraag kunnen stellen wat
er met zo iemand gebeurt eens hij gepubliceerd raakt, maar dat is
stof voor een andere film.
‘Factotum’ is een fascinerende, goed geacteerde prent die net iets
te traag gaat en te gefragmenteerd is om echt te beklijven. Maar
toch is het geen slecht idee om de haastigen te laten voorgaan in
de jacht op de Heilige Graal en eerst even dit beschonken ritje te
nemen. Prosit!
