‘Wat David Lynch kan, dat kan ik beter.’ Dat moet de Deense regisseur Lars von Trier wellicht gedacht hebben toen hij in de vroege jaren negentig aan het werk toog voor zijn eigen cultserie Riget (in het Engels: The Kingdom). Het resultaat was een absurde, donkerkomische horrorserie over het wel en wee van het personeel en de patiënten in het Kopenhaagse Rijkshospitaal. Vijfentwintig jaar na de mysterieuze stroomuitval op het einde van seizoen twee voegt de cineast een onverwacht, maar welkom addendum toe aan de hitserie. Bestaan alle goede dingen uit drie? ‘We zullen het goede met het kwade moeten nemen’, orakelen de schoenen van von Trier achter een rood doek na elke aflevering.
Hoe komt het dat we meer dan vijfentwintig jaar moesten wachten op dit slotakkoord? Een eerste reden kan zijn dat een aantal acteurs die de hoofdpersonages vertolkten (Ernst-Hugo Järegård en Kirsten Rolffes) vrij kort na elkaar overleden en de regisseur niet direct een oplossing had voor het vacuüm dat ze achterlieten. Een andere en meer waarschijnlijke reden is dat de Deen andere paden wou bewandelen. De voorbije twee decennia verbaasde Von Trier pers en publiek met de Gouden Palm-winnaar Dancer In The Dark (2001), intrigeerde met Dogville (2003) en Antichrist (2009), en shockeerde hij ten slotte met Nymphomaniac (2013) en The House that Jack Built (2018). Een laatste en meest trieste reden is dat het vijf voor twaalf is voor Lars von Trier. De laatste jaren kampt de man immers met de ziekte van Parkinson. Als hij nog iets wil toevoegen aan zijn Riget is het nu of nooit.
We kunnen de kijker echter geruststellen. De opkomende Parkinson heeft zijn creatieve vermogens niet aangetast, wel integendeel. Het heeft von Trier ertoe gebracht volop de kaart van de metafictie te trekken met een ronduit hilarische serie als gevolg. De somnambulist Karen Svensson – een begrip dat slaat op slaapwandelen en dat we niet meer gehoord hebben sinds Het Cabinet van Dr. Caligari – heeft in de openingsminuten van Riget: Exodus de laatste aflevering van Riget II op dvd bekeken en is zwaar ontgoocheld. ‘Zo beëindig je toch geen serie’, moppert ze. Het is slechts een van de vele voorbeelden in dit derde seizoen waarin de cineast met duivels genoegen zijn eigen nalatenschap onder vuur neemt. Het is bovendien het soort metafictie waar von Trier dankbaar gebruik van maakt om in de finale van zijn miniserie alle registers ervan open te trekken. De ontgoocheling van Karen maakt snel plaats voor regelrechte terreur wanneer ze in haar slaap een oproep ontvangt van Kleine Broer, die haar smeekt om naar het Rijkshospitaal te komen. Wanneer Svensson, halfwakend en halfslapend, het ziekenhuis betreedt, krijgt het beeld opnieuw de vertrouwde roestbruine filter die we kennen uit de vorige series. We zijn terug op de plaats waar alles en niets veranderd is. De tijd is een tweesnijdend zwaard.
In tegenstelling tot het derde seizoen van Twin Peaks heeft von Trier geen interesse in een deconstructie van zijn universum. Hij gebruikt de bouwstenen niet om een nieuwe configuratie te creëren, maar wel om tegenstellingen op te werpen die gedoemd zijn om te mislukken. Zo biedt een advocaat, die kantoor houdt in de toiletten, rechtsbijstand aan zowel de schuldenaar als de beschuldigde. In de buik van het Rijkshospitaal wast een man met progeria, bijgestaan door een eenarmige robot, de borden af. Mankracht versus computationeel denken. Economisch winstbejag en menselijke inventiviteit kennen geen grenzen, maar menselijke stupiditeit helaas ook niet. Hoewel de insteek anders is, zijn er niettemin ook gelijkenissen tussen Twin Peaks seizoen 3 en deze Riget: Exodus. Zo kozen beide cineasten ervoor om belangrijke hoofdpersonages uit de vorige seizoenen nu te herleiden tot bijrollen. Hiermee wordt de continuïteit onderstreept, maar tegelijk ook aangestipt dat de tijd niet is blijven stilstaan.
Een ander motief dat beide heren gebruiken, is dat van de doppelgänger. Het idee dat we een boosaardige tweelingbroer of zus hebben, jaagt de filmminnende kijker al de stuipen op het lijf sinds Der Student von Prag (1913). De demon Grand Duc, schitterend vertolkt door een zeer sinistere Willem Dafoe, die zich vaak manifesteert als een uil, is dan weer een mooie verwijzing naar ‘The owls are not what they seem’ uit Twin Peaks.
Het horrorgehalte van de vorige seizoenen moet duidelijk de duimen leggen voor de humor in Riget: Exodus. Hierbij is de hooghartige Zweed Stig Helmer jr., zoon van de betreurde Stig Helmer Sr., die naar het Rijkshospitaal is verkast om uit de zoeken wat er met zijn vader is gebeurd, vaak de kop van jut. Nationalisme, Me Too, politieke correctheid, … Het zijn handige middeltjes die ofwel door Helmer jr. worden ingezet om zijn tegenstanders schaakmat te zetten ofwel tegen hem worden gebruikt. Dat dit alles tot de meest absurde situaties leidt, hoeft dan ook niet te verbazen. We moeten wel toegeven dat sommige grappen door de specifieke economische en culturele verhoudingen tussen Zweden en Denemarken wellicht niet door iedereen begrepen zullen worden.
Riget: Exodus is een waardige epitaaf van een cultserie die pers en publiek al meer dan twee decennia in de ban houdt. Hoe uniek deze serie is, wordt wellicht duidelijk als je weet dat de Amerikaanse remake Kingdom Hospital uit 2004 na amper een seizoen genadeloos werd afgevoerd. Zelfs de medewerking van Stephen King volstond niet om de unieke atmosfeer van Riget te repliceren voor de Amerikaanse markt. Is de heroprakeling van Riget een teken aan de wand dat von Trier ook Washington een nieuwe kans zal geven – het derde deel van zijn USA: Land Of Opportunities trilogie waar ook Dogville en Manderlay toe behoorden? De toekomst zal het uitwijzen, maar zoals bij alles zullen we het goede met het kwade moeten nemen.
Riget: Seizoen 3 is voorlopig enkel te zien als compleet seizoen in bepaalde bioscopen.
