De wandaden die binnen de muren van onze gevangenissen verborgen blijven, zijn ook de blik van Cédric Gerbehaye’s camera ontglipt in Emperors Of Nothing (Franse titel: La peine). Toch bewijst de kracht van het ongeziene haar impact in de nieuwe documentaire over de gevangenis van Vorst. De film volgt zes jaar lang gevangenen en cipiers in hun dagelijkse bestaan achter de tralies en biedt een unieke kijk op de beruchte gevangenisomstandigheden in België.
Emperors Of Nothing start in 2016, net na de impactvolle stakingen van cipiers in Brusselse en Waalse gevangenissen. De gevangenissen waren overbevolkt, vervallen en vuil, én zijn dat tot in zekere mate nog altijd. In Vorst staakten de cipiers wel 53 dagen, wat de langste staking ooit betekende in het Belgische gevangeniswezen. Dat ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens de mensonterende omstandigheden in de Belgische gevangenissen veroordeelde, kwam dan niet als een verrassing. Het is in deze periode van verwachte verandering dat Cédric Gerbehaye besloot met zijn cameraploeg de gevangenis van Vorst en Sint-Gillis te betreden en in gesprek te gaan met het personeel en de gedetineerden.
Gerbehaye koos ervoor te filmen in zwart-wit, een esthetische keuze voor een harde documentaire. Op deze manier toont hij de manier waarop gevangenen en hun omstandigheden doorgaans als zwart-wit beoordeeld worden. Ze zijn goed of slecht, schuldig of onschuldig, vrij of opgesloten. Toch maakt de film plaats voor een grijze zone tussen die twee uitersten. Zo worden zowel de cipiers als gevangenen aan het woord gelaten, en worden die laatsten in beeld gebracht met een sympathiserende blik. We zien cipiers die beschaamd toegeven hoe ze soms zelf de grenzen van het humane overschreden hebben en “uit de bocht gingen”. Gevangenen vertellen hoe ze op dag één van hun opsluiting gedwongen werden te kiezen tussen een individuele cel met slechte hygiëne en een toegewezen job, of de nieuwere vleugel waar ze in groep leven en elk moment overgeplaatst kunnen worden, weg van de nabijheid van hun familie. Het gevangenispersoneel wijst erop dat ze nooit psychologisch opgeleid werden om met mensen om te gaan, maar slechts meedraaien in een stroef werkende machine.
Scènes waarin cipiers gehaast cellen doorkammen, nieuwe gevangenen gefouilleerd worden en gedetineerden de afwas doen in de douche worden afgewisseld door symmetrische shots van het honderd jaar oude gevangenisgebouw ontworpen volgens het klassieke principe van Benthams panopticum. De mistige en ondergesneeuwde daken reflecteren een gevoel van eenzaamheid en belichamen het doelloze leven tussen die dikke muren. Wanneer een gevangene zegt: “Hier leer je hoe je een crimineel wordt”, geloof je hem zonder enige twijfel. Emperors Of Nothing toont hen daarom niet enkel als criminelen, maar als mensen. Vrouwelijke gevangenen omarmen vertederd de pasgeboren tweeling van hun celgenoot en vaders smokkelen gsm’s binnen om met hun vrouw en kind te videobellen. Je kan alleen raden welke taferelen niet gefilmd mochten worden wanneer de camera beelden toont van lege isolatiecellen en koude kamers met rijen geketende stenen tafels.
Emperors Of Nothing eindigt in 2022, op de dag waarop de gevangenen van Vorst overgeplaatst werden naar de nieuwe grootschalige instelling in Haren. In Sint-Gillis echter huizen er tot vandaag de dag nog altijd zo’n 200 gevangenen omwille van het aanslepende plaatsgebrek. Zo luidde ook de quote van Mark Twain die aan het begin van de film getoond werd: “Wie een gevangenis opent, moet weten dat die nooit meer dichtgaat.”