Je tiende film gewoon Nr.10 noemen en daar verder niets mee aanvangen, is een invalshoek die perfect past binnen het absurde oeuvre van de Nederlandse regisseur Alex van Warmerdam. De grijzende en grijnzende man uit Haarlem amuseert, intrigeert en biologeert het filmpubliek al vijfendertig jaar met zijn unieke blik op de ‘condition humaine’. Bij Nr.10 permitteert de cineast zich enkele gigantische risico’s die een minder getalenteerde vakbroeder ongetwijfeld de kop zouden kosten. Alex van Warmerdam zou echter niet Alex van Warmerdam zijn als hij de vele valkuilen van deze aanpak niet vakkundig zou kunnen omzeilen.
Günter Achterberg is een acteur die volop bezig is met de repetities van het nieuwe toneelstuk van de experimentele regisseur Karl. Zonder dat hij het weet, worden zijn doen en laten gefilmd door zijn dochter Lizzy. Daarbovenop raakt hij in conflict met Marius, een oudere acteur, die steeds zijn tekst vergeet. Als Karl ontdekt dat Günter een affaire heeft met zijn vrouw Isabel, wordt Achterberg plots gedegradeerd van hoofdrolspeler tot figurant. Op een dag komt hij de mysterieuze Breslauer tegen die hem een woord in de oren fluistert: Kamaihi. Na deze vreemde ontmoeting staan alle zekerheden in Günters leven plots op losse schroeven.
Is deze film een grote kosmische grap, een soort goddelijke komedie? Dat was onze allereerste opmerking na het afrollen van de credits. Het is een vraag die je niet eenduidig kan beantwoorden. Enerzijds is het zo dat van Warmerdam de kijker, bewust of onbewust, op het verkeerde been zet door de aanwezigheid van acteur Jan Bijvoet. Als er later in de film ook nog religieuze motieven opduiken, is de verwachting dan ook groot dat we een doorslagje van Borgman te zien zullen krijgen. Van Warmerdam is echter veel sluwer dan dat en maakt van Bijvoet letterlijk en figuurlijk een bijzaak. Anderzijds is het ook zo dat van Warmerdam zich reeds van bij het begin van zijn carrière bedient van Brechtiaanse vervreemdingstechnieken zowel in vorm – de skyline van de fictieve stad in Abel uit 1986 – als in taal. Een mooi voorbeeld van dat laatste is de hilarische discussie tussen ober Edgar en zijn nukkige klanten in Ober uit 2006. Dat de Nederlandse cineast in Nr.10 plots een genre opzoekt waarin het kunstmatige en het artificiële hoog in het vaandel worden gedragen, is dus veel logischer dan je op het eerste gezicht zou denken.
Nr.10 is een rolprent die mogelijks kan uitgroeien tot een twistappel in het werk van van Warmerdam. Het zou ons niet verwonderen dat een deel van het filmpubliek afhaakt omdat ze vinden dat de cineast de zogenoemde ‘suspension of disbelief’, het vermogen om mee te gaan in het ongeloofwaardige, tot het uiterste heeft gerekt en daarmee in zijn eigen voet heeft geschoten. Deze aanname heeft voornamelijk te maken met het genre dat zich aan de kijker openbaart in de tweede helft van de film. Kijkers zijn bereid om veel te slikken, maar als het ‘hogere’ wordt ingeroepen, haken er veel af. Als dit gebeurt, heeft dit volgens ons te maken met het feit dat deze mensen de film te letterlijk interpreteren. De films van Alex van Warmerdam analyseren, heeft inderdaad iets weg van het doorknippen van een vlieg in volle vlucht. Voor filmjournalisten is het al niet evident, laat staan voor het gros van het filmminnende publiek.
Nr.10 is geen sequel van Borgman in de letterlijke zin van het woord, maar wel in de spirituele. Van Warmerdams film stelt zich in eerste instantie vragen bij de zin en onzin van het acteursbestaan. Voyeurisme, het kijken en bekeken worden en op basis van die uiterst subjectieve blik beoordeeld worden door de regisseur, speelt immers een belangrijke rol in de eerste helft van de film. In de tweede helft van de film trekt de cineast dit door tot op het kosmische niveau waarbij het vrijzinnige denken van de acteur uiteindelijk clasht met het rigide katholieke geloof van de kardinaal. Dit alles levert uiterst eigenzinnige cinema op die pertinente vragen stelt over onze afkomst en over hoe acteurs die afkomst figuurlijk op de scène en letterlijk in het dagelijkse leven telkens opnieuw moeten interpreteren tot op een punt waarop fictie en realiteit in elkaar beginnen over te vloeien en we niet meer kunnen uitmaken wat waar en wat niet waar is. Nr.10 is meerlagige, multi-interpretabele cinema die in onze contreien zelden wordt gemaakt en die we dus moeten koesteren. Van Warmerdam bewijst hiermee dat hij in zijn ‘grand old age’ nog steeds meetelt en een unieke stem heeft binnen de cinema van de Benelux.
