“De meest Scandinavische onder de Nederlandse
filmmakers” wordt regisseur Alex van Warmerdam wel eens genoemd, en
dat is zeker niet overdreven. Met z’n onderkoelde, gortdroge gevoel
voor humor en z’n altijd lichtjes verwrongen kijk op Nederland en
de mensen die erin rondlopen, heeft hij altijd al iets gehad van
een Kaurismäki. Zijn nieuwste film, ‘Ober’, is een
minimalistische, absurdistische komedie die glanst als een zwarte
parel – het is namelijk, voor liefhebbers, een absoluut juweeltje.
Edgar (de regisseur zelf) is een ober in een Amsterdams
restaurant, waar hij de hele dag gecommandeerd wordt door lastige
klanten. Zijn treurige leven stelt verder weinig voor: zijn
veeleisende minnares Victoria biedt geen soelaas voor zijn
liefdeloze huwelijk met een bedlegerige vrouw. Op een bepaald
moment komt Edgar in opstand tegen deze sleur en gaat hij verhaal
halen bij zijn scenarioschrijver (Mark Rietman) en diens vriendin.
Hij wil koste wat kost een actiever leven met een beetje liefde.
Dat pakt anders uit dan gedacht: weliswaar wordt zijn bedlegerige
vrouw geschrapt en blijkt hij het aangelegd te hebben met de
ravissante Stella (Line Van Wambeke), maar zijn leven wordt wel érg
spannend als hij ruzie krijgt met zijn maffiose buren, die hem
vervolgens dwingen om een geheimzinnige Japanner onder te laten
duiken. Ondertussen blijft Victoria zijn interesse eisen, kracht
bijgezet door een broer met losse handjes. Nu moet Edgar zien of
hij inderdaad groots en meeslepend kan leven, al dan niet met hulp
van de scenarist…
Mocht het bovenstaande erg somber klinken, dan klopt dat deels.
Dit is geen feel-goodmovie, en shiny happy people
zijn hier ver te zoeken. Daar komt nog bij dat geen enkel van de
personages bijzonder sympathiek is, hoewel je nog kunt twijfelen
bij de sullige collega-ober van Edgar (gespeeld door de broer van
de regisseur). Naar goede gewoonte bevolkt Van Warmerdam zijn film
weer met een representatief zootje gefrustreerde en/ofcompleet
gesjeesde personages die peilen naar het zieligste, het meest
pathetische dat we in ons hebben.
Gelukkig is deze in potentie akelige film gekruid met een
stevige portie zwarte humor. Een flink deel daarvan komt door de
vondst om de personages zich te laten beklagen bij de regisseur,
die als een soort God beslist over leven en dood. Diens
mogelijkheden om in te grijpen worden slim benut. De gevolgen van
zo’n ingreep zijn direct te zien, bijvoorbeeld als Edgar tegen
Victoria bij een ruzie zegt “We hebben verkering, schat.” De
snikkende Victoria antwoordt “O, hebben we nu opeens verkering…”
Verder is er één van de meest effectieve (en komische) gebruiken
van de deus ex machina die ik ooit gezien heb: bij een roeitochtje
worden er eerst plotseling twee jonge, giechelende vrouwen bij
Edgar in het bootje geschreven door de scenarist, waarna ze binnen
een minuut verdrinken door toedoen van diens vriendin. Het is een
zeer visueel soort onderkoelde humor, die in de verte aan François
Ozon doet denken (hoewel de tandem Charlie Kaufman/Spike Jonze
natuurlijk nooit ver weg is). Al met al werkt dit zeer goed; het
was lang geleden dat ik zo gelachen heb bij een film.
Het mooie van het verhaal van ‘Ober’ is dat bepaalde
plotwendingen zich gemakkelijk laten voorspellen (zoals wie de
vrouw van Edgars collega is), terwijl andere invallen uit de lucht
komen vallen, bijvoorbeeld het plotselinge besluit om Edgar met
tropenhelm op Victoria te laten jagen om de spanning in hun relatie
een beetje terug te brengen. De scenarist in de film bedient zich
van allerlei cliché’s en schrijft vaak over the top,
terwijl de echte scenarioschrijver een goede vonst heeft gedaan
door deze in de film te plaatsen. ‘Ober’ heeft daardoor wel iets
weg van het Droste-effect: je zit te kijken naar een film van een
scenarioschrijver, die weer schrijft over een scenarist, die weer
schrijft over het leven van Edgar…
Het acteerwerk is van een niveau dat zelden gehaald wordt in een
Nederlandse film. Van Warmerdam maakt van Edgar een echte antiheld,
een kleine man die meer wil dan hem toekomt en wanhopig probeert
het deksel te ontwijken voor het op zijn neus valt. Zelden is
Hollandse lulligheid zo dodelijk getypeerd. Ook Ariane Schluter
speelt erg goed; de afwisseling tussen sensualiteit en verveling
van Victoria worden geloofwaardig in beeld gebracht. Line Van
Wambeke hoeft als Stella (die veel wegheeft van Penelope Cruz)
weinig meer te doen dan glimlachen en haar decolleté tonen, wat ze
verdienstelijk doet. Kees Prins (van Jiskefet) en Pierre Bokma
amuseren zich duidelijk in hun bijrollen als onbeschofte
zakenlieden, waarin ze het al schmierend Edgar zo moeilijk mogelijk
mogen maken.
Dit is geen film voor de meeste filmfanaten. Liefhebbers van
zwarte humor en films als ‘Being John Malkovich’ en
‘Adaptation’ moeten ‘Ober’ absoluut gaan zien; wie niet in deze
categorie thuishoort, kan zich hier beter verre van houden. Maar
geloof me: wie hem aankan, wordt beloond.
