‘Is het mogelijk om te spreken over duelleren in het leger van Napoleon zonder de film The Duellists (1977) van Ridley Scott te vernoemen?’, vraagt Bert Gevaert, schrijver van en instructeur in historisch schermen, zich af in zijn artikel ‘Pour l’honneur? Duelling in the army of Napoleon’. De debuutfilm van Scott brengt bijna een halve eeuw na datum nog altijd cinefielen, filmacademici, collega-regisseurs en zelfs beoefenaars van Historical European Martial Arts (HEMA) in vervoering. Zelfs de Britse cineast kijkt met enige verbazing naar het kritische succes dat de film door de jaren heen heeft opgebouwd: ‘I came across The Duellists on Netflix and I was absolutely stunned to see that it was exquisitely graded. So, while I rarely look up my old stuff, I stopped to give it ten minutes. Bugger me, I was there for two hours’.
Wat weinigen weten, is dat de rolprent de vierde poging was van de regisseur om een langspeelfilm te maken. Omdat Scott in de late jaren zeventig nogal krap bij kas zat, zocht hij zijn heil in de klassieke literatuur. Dit had twee voordelen: de verhalen waren op zich al goed geschreven, dus een adaptatie voor een filmscenario hoefde niet te veel tijd in beslag te nemen. Bovendien zijn deze werken copyrightvrij zodat hij er niets voor moest betalen. Net als andere regisseurs uit die tijd (Francis Ford Coppola verfilmde ‘Heart of Darkness’ onder de titel Apocalypse Now) viel Ridley Scotts oog op het werk van de Pools-Britse schrijver Joseph Conrad. The Duel, een verhaal over twee officieren uit het leger van Napoleon die jarenlang met elkaar duelleren om schijnbaar niets, trok zijn bijzondere aandacht. Later vernam de regisseur dat dit verhaal gebaseerd zou zijn op een waargebeurde geschiedenis waarbij een zekere Pierre Dupont de L’Etang negentien jaar lang duels uitvocht met François Fournier- Sarlovèze. De laatste jaren rijzen er echter steeds meer vraagtekens bij dit epische duel en sommige auteurs zoals Gevaert twijfelen dan ook aan de waarachtigheid van dit spectaculaire gebeuren.
De film start in Straatsburg in het jaar 1800. Luitenant Gabriel Feraud van het zevende Huzarenregiment vecht met een hofdegen een duel uit met een onbekende man. Na een kort gevecht spiest Feraud de man met zijn degen. Een duel als een ander in die tijdsperiode zou
je denken, ware het niet dat de onbekende man de neef is van de zittende burgemeester van Straatsburg. Luitenant Armand d’Hubert wordt erop uitgestuurd om Feraud in hechtenis te nemen omdat duelleren verboden is. Het dispuut dat hieruit voortvloeit, zal zestien jaar duren. Hierbij maken de twee gebruik van hofdegens, sabels en pistolen om hun ruzie te beslechten. Ze vechten meestal te voet en soms te paard en de locaties variëren van open velden, zompige kelders tot mistige bossen. De gestileerde poses en ogenschijnlijke hoffelijkheid waarmee de twee elkaar bejegenen, veranderen algauw in woest en bloederig sabelgehak. Omwille van hun schermervaring mikte Ridley Scott in eerste instantie op acteurs Oliver Reed en Michael York voor respectievelijk Feraud en d’Hubert, maar beide heren waren veel te duur voor de bescheiden productie. De Amerikaanse acteurs Keith Carradine en Harvey Keitel daarentegen waren echte groentjes, in alle betekenissen van het woord. Beide waren enerzijds geïntimideerd, anderzijds bijzonder nieuwsgierig, om die onbekende wereld die Scott hen voorhield te betreden.
Wat vanaf de eerste scène opvalt, is de mate aan historische details die regisseur Ridley Scott en scenarist Gerald Vaughan- Hughes in dit werkstuk hebben gestoken. Hier en daar verschillen die wel wat: beide heren vechten hier in een wit hemd, al gebeurde dat normaal 
gezien meestal in ontbloot bovenlijf (of met een open hemd om de tegenstander duidelijk te maken dat er geen verborgen beschermingsmiddelen werden gebruikt). Het is bovendien een meesterzet om van Gabriel Feraud een huzaar te maken van het zevende regiment. Dit regiment maakte immers samen met het vijfde huzarenregiment deel uit van de ‘Helse Brigade’ van de beruchte generaal Lasalle, een bijnaam die wees op de uitzonderlijke moed en de gedurfde acties van de brigade op het slagveld. Zowel generaal Lasalle zelf als Marcellin Marbot, een van de latere commandanten van de zevende huzaren, stonden er bovendien om gekend om een duel niet uit de weg te gaan, wel integendeel. Een ongeschreven regel in het duelleren, een lagere in rang mag nooit een hogere in rang uitdagen tot een duel, vormt een belangrijk plotelement in de film. De filmmaker bouwt hierbij de spanning zorgvuldig op door een van zijn personages plots een promotie te geven waardoor het duelleren moet onderbroken worden en de kijker bewust even op zijn honger moet zitten.
Veel filmcritici zullen het erover eens zijn dat het eerste sterke vrouwenpersonage in de films van Ridley Scott Ellen Ripley is, de onfortuinlijke onderofficier uit de Alien– saga. Wij durven echter stellen dat de kiem hiervan al gezaaid wordt in The Duellists. Het personage Laura, de compagnon de route van Armand d’Hubert, vertoont in ieder geval al enkele embryonale trekjes die later tot volle wasdom zullen komen in de l
atere films van de Britse cineast (Jordan O’Neill in G.I. Jane, Sibylla van Jeruzalem in Kingdom of Heaven). Op het eerste zicht is Laura een van de vele soldatenmeisjes uit die tijd die aan de traditionele rol van ‘vrouw aan de haard’ wil ontsnappen door mee te trekken met soldaten die aan een veldtocht bezig zijn. De spanning en het avontuur die een dergelijke campagne met zich meebrengt, verhult slechts ten dele het uiterst onzekere bestaan van deze meisjes. Hun ‘soldaat- minnaar’ kan sneuvelen of het meisje in kwestie kan zonder pardon aan de kant worden geschoven door haar ‘verloofde’. Laura wil geen van beide en vecht een ‘amoureus’ duel uit met haar Armand. Zo laat de vrouw na een vrijpartij weten dat Martin, een sergeant die zijn arm heeft verloren tijdens een slag, haar ten huwelijk heeft gevraagd. Dit spel van aantrekken en afstoten wordt gekoesterd door beide partijen en wordt handig gevat in warme, sensuele beelden bij kaarslicht van chef foto Frank Tidy. D’Hubert is de liefde van haar leven en Laura gaat zelfs zover om een psychologisch duel uit te vechten met Feraud waarbij we op een pijnlijke manier herinnerd worden aan de toenmalige man-vrouwverhoudingen. Al haar inspanningen ten spijt zal de vrouw aan het kortste eind trekken en is ze een trieste voorloper van het nog veel triestigere lot dat haar veel bekendere vrouwelijke collega’s te wachten staat in Thelma & Louise. In deze film zien we ook Harvey Keitel terug en is zijn rol een inversie van het Feraudpersonage uit The Duellists.
Het lijkt wel of Ridley Scotts The Duellists haasje over speelt met Stanley Kubricks Barry Lyndon, want beide dingen mee naar de officieuze titel van ‘best gefotografeerde film van de jaren ze
ventig’. Waar Kubrick zich in zijn film liet verleiden tot gainsboroughachtige composities, treffen we bij Scott vooral invloeden van Vermeer, Théodore Géricault en Georges de la Tour aan. ‘Director of Photography’ Frank Tidy speelde een belangrijke rol in het neerzetten van deze prestatie. Hij kreeg van de Britse cineast de vrije hand om te experimenteren met brandende kaarsen en het natuurlijke licht dat binnenvalt door een open raam. Tidy vertrekt ook vaak van een stilleven om daarna uit te zoomen om de gehele scène te tonen. Hierdoor krijgt de kijker de indruk dat hij tableaux vivants aanschouwt. Dat effect wordt ondersteund door het occasionele zwarte beeld waarbij in witte letters een nieuwe plaats en tijd worden aangekondigd. We krijgen dus eerder vignettes in het leven van onze personages te zien, geen lineair geheel.
Ondanks een ‘Prix du Jury’ op het filmfestival van Cannes was filmdistributeur Paramount niet overtuigd van potentieel succes en werd de film in de Verenigde Staten op slechts zeven kopieë
n uitgebracht. Jammer genoeg werd de rolprent kort daarna compleet overvleugeld door Alien en Blade Runner, sciencefictionfilms van Ridley Scott die succesvoller waren en beter de smaak van het toenmalige bioscooppubliek konden inschatten. Even leek het of The Duellists, net als Feraud met zijn stereotiepe steek in de eindscène, in de mist van de tijd zou verdwijnen ware het niet dat DVD, Blu-ray en later de streamingdiensten soelaas brachten. De film blijft een unicum in het oeuvre van Scott, want ondanks enkele verwoede pogingen haalt geen enkele historische film die de cineast hierna zou maken hetzelfde niveau.