1905, Dresden, Duitsland. Vier studenten van de Technische Hochschule startten een project waar meer dan een eeuw later nog steeds over gesproken wordt. Ernst-Ludwig Kirchner, Fritz Bleyl, Karl Schmidt-Rotluff en Erich Heckel verenigden zich in Künstlergemeinschaft Die Brücke, zonder enige achtergrond in de kunsten. Doorheen de jaren sloten een aantal andere kunstenaars zich bij het gezelschap aan. Het was de start van een kort maar krachtig verhaal dat eindigde in 1913. Wat overblijft, zijn prachtige grafische werken die nu samengebracht zijn in Museum De Reede in Antwerpen.
Met Die Brücke wilden de oprichters de heersende kunsttradities radicaal doorbreken om ruimte te maken voor nieuwe en originele maatstaven binnen de kunstwereld. In hun samenvattende programmatekst beschreven ze hun concept als volgt: “Iedereen staat aan onze kant die rechtstreeks en onvervalst weergeeft wat hem tot creëren aanzet.” Dat vertaalde zich in een mix van realistisch impressionisme en expliciet expressionisme met inspiratie uit het dagelijkse leven, de natuur en hun eigen omgeving. Daarmee gepaard, zetten ze de houtsnede terug op de kaart. De eenvoudige techniek past perfect bij de rest van hun homogene en simplistische verhaal.
De gemeenschappelijke inspiratie, ideeën en samenwerking van de verschillende kunstenaars leidden ertoe dat hun werken qua beeldtaal en techniek sterk op elkaar leken. Hun gereduceerde iconografie zorgde er bovendien voor dat de kunst van Die Brücke erg gewaardeerd werd omdat het gemakkelijk te begrijpen is. Pas in hun latere jaren gingen ze elk hun eigen stijl ontdekken; het zijn die latere werken die te zien zijn in het museum.
Wat het collectief het meest radicaal en vernieuwend maakte, waren de zogenaamde vijftien-minuten-naaktstudies. De vriendinnen van de kunstenaars werden ingezet als muze, waarbij de kunstenaars in vijftien minuten tijd (verrassing) een losse schets van het lichaam maakten. Met die impressie gingen ze vervolgens verder aan de slag. Die tijdslimiet vereiste de grootst mogelijke vereenvoudiging van stijl. Die simplificatie maakte het gemakkelijk om de schetsen vervolgens om te zetten in grafische werken.
Een prachtig voorbeeld hiervan is de schets Drei Nackte Tänzerinnen im Walde uit 1935 van Ernst Ludwig Kirchner. Gemaakt lang na het einde van Die Brücke zijn bovenbeschreven kenmerken duidelijk zichtbaar. Eenvoudige lijnen vormen duidelijk herkenbare figuren in een licht absurd tafereel uit het dagelijkse leven. Drie naakte vrouwen dansen tussen een aantal bomen. What you see is what you get, net zoals de titel het zegt. De schets vormt de basis voor wat misschien later in een houtsnede gegoten werd.
In de tentoonstelling wordt Die Brücke gebruikt als rode draad die de verschillende geëxposeerde kunstenaars met elkaar verbindt, maar niet als focusperiode. Het verschil in techniek tussen de deelnemers van het collectief is al duidelijk zichtbaar omdat er vooral latere werken, van na 1913, samengebracht werden. Niettemin zijn de houtsneden en schetsen prachtig, en geeft de tentoonstelling op een duidelijke manier weer waar Die Brücke mee begon en verder ontwikkelde.
German Expressionists, Museum De Reede Antwerpen, 30 januari tot 2 november 2020.
