U zal bijzonder hard uw best moeten doen om ergens een criticus te vinden die ook maar een goed woord over heeft voor de mysteriethriller Serenity die met hoofdrollen voor Matthew McConaughey, Anne Hathaway en Djimoun Hounsou, nochtans behoorlijk wat adelbrieven kan voorleggen. De film scoort slechts een pijnlijke 19 % ‘fresh’ rating op ‘rotten tomatoes’, een site die het oordeel van zowat alle belangrijke Amerikaanse publicaties verzamelt. En toch, is deze al te ambitieuze thriller lang niet het absolute fiasco dat men er wil van maken.
Serenity is een interessant voorbeeld van wat de Amerikaanse filmwetenschapper David Bordwell omschrijft als ‘Varorium’ (Bordwell gaf in een van zijn recente blogposts trouwens aan dat de slachting die critici aangericht hadden met Serenity prikkelend genoeg was om de film zeker eens van naderbij te bekijken). In zijn meest recente boek ‘Reinventing Hollywood’, gebruikt Bordwell het idee van het Varorium als basis voor een tegendraadse lezing van het Hollywood studiosysteem uit de jaren negentienveertig. Waar dat vaak vergeleken wordt met een soort fabriek waar aan de lopende band formules uitgeperst werden, stelt de eminente filmhistoricus dat het gebruik van formules precies een rijke voedingsbodem kan zijn voor creativiteit. Grote filmauteurs – Welles, Hitchcock of Minelli – gebruiken deze formules om zichzelf enorme uitdagingen te stellen, maar ook binnen de grote groep vakmannen die niet tot de allergrootsten gerekend mogen worden, zijn er genoeg cineasten en scenaristen die met variaties op de geijkte sjablonen, er in slagen verfrissend en uitdagend werk af te leveren. Bordwell vergelijkt deze situatie dan ook liever met het zeventiende-eeuwse atelier van een groot schilder, waar assistenten en meestergasten instonden voor een gestage productie van werken, die evenzeer berustten op conventies, formules en slablonen, waar op creatieve manier werd mee omgesprongen.
Serenity past helemaal binnen dat idee: de film presenteert zich aanvankelijk als een variant uit de eenentwintigste eeuw op neo-noirs als Body Heat en Tequila Sunrise. Er is de broeierige zuidelijke locatie, het spelen met verhaallijnen uit de misdaadliteratuur (wraak, verloren liefdes, geld …) en een protagonist die een duister verleden achter zich heeft gelaten door zich terug te trekken in een uithoek van de wereld. Anno 2019 is het recycleren van die elementen al lang gemeengoed geworden – Robert Altman en Roman Polanski deden het al aan het begin van de jaren zeventig – en dus moet Serenity op zoek naar een aantal onderscheidende troeven. Die worden gevonden in een totaal ander genre, waardoor de film gaandeweg evolueert tot een uiterst bizarre cocktail. Het verhaal over een oorlogsveteraan (McConaughey) die van zijn ex-vrouw (Hathaway) de vraag krijgt haar man te vermoorden, vormt enkel de aanzet tot een steeds meer mysterieuze thriller waarin existentialistische en bovennatuurlijke plotwendingen steeds meer de overhand krijgen.
Dat variëren op en samenbrengen van, allerlei ideeën en formules, biedt ook de mogelijkheid om inzake iconografie een aantal nieuwe zaken te introduceren. De film opent als een soort mix van Hemingwaysiaanse romantiek – met duidelijke referenties aan The Old Man and the Sea – en misdaadsfeertjes, gedrenkt in een zinderend kleurenpalet, eigen aan de tropische locatie (het imaginaire eiland Plymouth, eigenlijk Mauritius). Al snel echter duikt allerlei verontrustende iconografie op die Serenity een heel andere kant uitstuurt en de kijker steeds meer het spel met de genre-elementen laat savoureren.
Dat wil daarom niet zeggen dat de film ook slaagt in zijn opzet. Het is duidelijk dat regisseur Steven Knight (Locke) een aantal boeiende visuele ideeën vindt om het complexe script naar het scherm te vertalen, maar gaandeweg lijken scenario én makers een beetje de grip op het geheel te verliezen. Eenmaal de prent goed op dreef is, lijkt de inspiratie wat op te drogen en sleept de film zich al te braaf voort naar een wat voorspelbare anticlimax.
Het zou een behoorlijke hyperbool zijn te beweren dat Serenity ook maar iets te maken heeft met echt geïnspireerde cinema. Het overambitieuze spelen met allerlei formules – die de film duidelijk boven het hoofd groeien – verdient echter een beter lot dan de universele afwijzing die Serenity nu ten deel valt.
