Toen modeontwerper Tom Ford zeven jaar geleden zijn regiedebuut maakte met A Single Man, stonden heel wat critici met de hakbijl klaar. Waar dacht die marchant in hippe zonnebrillen en veel te dure pakken wel dat hij mee bezig was? Alle kritiek verstomde echter toen A Single Man uitkwam en zowaar een bloedmooi, oprecht emotioneel drama bleek te zijn. Het wachten duurde lang, maar nu, zeven jaar later, maakt Ford zijn rentree in de cinema met Nocturnal Animals, een opvolger die een gelijkaardige uitgepuurde stilistiek biedt, maar toch een heel ander beestje is. Nocturnal Animals is duister, soms beenhard en cynisch waar A Single Man, ondanks de tragische plotlijn, au fond romantisch en empatisch was. Wat de twee films wél met elkaar gemeen hebben, is dat ze allebei uitstekende cinema bieden, die je ademloos achterlaat.
Amy Adams speelt Susan Morrow, eigenaar van een kunstgalerij en iemand met wie het zowel op professioneel als op relationeel vlak niet al te best gaat. Haar galerij zit diep in de schulden en haar huwelijk met Hutton (Armie Hammer) is op sterven na dood. Op een dag krijgt ze het manuscript toegestuurd van een roman die Nocturnal Animals heet en werd geschreven door haar eerste echtgenoot, Edward (Jake Gyllenhaal). Terwijl Hutton weg is op een twijfelachtig zakenreisje, begint Susan te lezen. Het verhaal van de roman gaat over Tony Hastings (opnieuw Gyllenhaal), die samen met zijn vrouw Laura (Isla Fisher) en dochter India (Ellie Bamber) over een godverlaten snelweg door West-Texas rijdt, tot ze aan de kant worden gedwongen door een drietal agressieve rednecks. Na een zenuwslopende confrontatie tussen de makke Tony en de hillbillies, moet hij lijdzaam toezien hoe Laura en India voor zijn ogen worden ontvoerd.
Naarmate Susan verder leest in de gewelddadige roman van haar ex, die doordrongen is van een pikzwart gevoel van hopeloosheid, begint ze meer en meer parallellen te zien tussen haar eigen leven met Edward en de plot van het boek. Ze besluit dan ook om opnieuw contact op te nemen.
Enkel en alleen op narratief vlak is Nocturnal Animals dus al een veel ambitieuzere film dan A Single Man. In plaats van zich strikt te concentreren op de gevoelens van één persoon tijdens één dag, krijgen we hier twee verhalen in verschillende genres. De plotlijn rond Amy Adams als emotioneel versteende galerij-uitbater is een kille, klinische satire op de leegheid van een compleet fake artistieke subcultuur. Susan creëert zelf helemaal niets, maar verdient de kost door andermans kunst te commercialiseren. Ze verbergt haar persoonlijkheid achter een dikke laag make-up en een streng, strak kapsel dat geen enkel haartje toelaat om zich te verroeren. Op een bepaald moment zit ze in een vergadering met een vrouw van wie de lippen grotesk werden opgespoten om te bespreken of een personeelslid al dan niet ontslaan moet worden. Ze kijkt haar gesprekpartner gortdroog in het gebotoxte gelaat aan en zegt: “Soms is het beter om dingen bij het oude te laten.” Subtiel is de satire niet, maar inhoudelijk werkt ze wel. Ze is ook des te opvallender gezien de achtergrond van Tom Ford – hij steekt hier deels de draak met het oppervlakkige wereldje waar hij zelf deel van uitmaakt.
Anderzijds heb je de film-in-de-film (of beter de roman-in-de-film), een zweterige neonoir western in de stijl van No Country for Old Men. De clichés van het genre zijn bekend: brallerige boerenpummels waarvan de lijfgeur bijna van het scherm spat, bruut geweld in een verschroeiende woestijnsetting en zelfs een tough as nails-flik (de onnavolgbare Michael Shannon) die vastbesloten is om gerechtigheid te krijgen voor Tony. Op zich is er in dit deel van de film niet veel nieuws onder de zon, maar Ford overstijgt de clichés omdat hij dit verhaal-binnen-in-het-verhaal expliciet gebruikt als metafoor voor de relatie tussen Edward en Susan.
En zelfs al mocht dat niet het geval zijn: deze plotlijn levert ook gewoon een razend spannende thriller op, die vlijmscherp gemonteerd is (let op de overgangen tussen de twee verhaallijnen!) en uitzonderlijk geacteerd door Jake Gyllenhaal, Michael Shannon en Aaron-Taylor Johnson, die de leider van de drie rednecks speelt. De sequens waarin Tony en zijn gezin worden tegengehouden door hun drie belagers, is haast ondraaglijk spannend, omdat ze verloopt volgens een onstuitbare logica. Het is niet dat Tony dom is of de verkeerde beslissingen neemt: hij kan eigenlijk niet anders handelen dan de manier waarop hij dat doet en als toeschouwer weet je dat het niet goed kan aflopen. Dát is de essentie van suspense, en die vroege sequens mag zonder blikken of blozen naast de beste thrillers van de Coens of Sam Peckinpah staan.
Fords oog voor visueel detail is trouwens nog altijd even sterk. Waar zijn beeldvoering in de plotlijn rond Amy Adams koel en afstandelijk is – net zoals de wereld waarin zij leeft – gaat hij in de Nocturnal Animals-sequensen voor veel warmere kleuren en een veel lossere cameravoering. Zelfs de make-up van Amy Adams heeft een inhoudelijke functie: haar strakke maquillage in het heden suggereert dat ze steeds een masker probeert te dragen voor de buitenwereld – ze steekt zich weg achter haar vlekkeloze schmink. Tijdens enkele flashbacks naar het begin van haar relatie met Edwardzien we haar echter zonder make-up en met los haar, wat veel natuurlijker en mooier is. Let ook op de manier waarop Ford bepaalde rekwisieten laat terugkeren: de rode sofa waarop Susan zit op het moment dat ze Edwards schrijfwerk afkraakt, hebben we eerder in de film al gezien tijdens een sleutelscène van de Nocturnal Animals-verhaallijn. En réken maar dat dat geen toeval was.
Dan kan je zeggen dat Nocturnal Animals té geforceerd overkomt: alles, maar dan ook alles in de film is bewust geconstrueerd, niets is naturel. En ja, dat is zo, maar Tom Ford is op zijn minst nog een regisseur met genoeg intelligentie en ambitie om dit soort constructies te maken. Hier en daar gaat hij wel degelijk uit de bocht. Zo heeft Laura Linney een korte bijrol als Amy Adams’ moeder, een uitzinnige tang van een wijf, die karikaturaal overkomt. Een hele scène situeren voor een groot schilderij met het woord “revenge” er op? Dat is wel héél erg on the nose. En we zijn er ook nog niet helemaal uit wat we precies moeten maken van die eindscène: was die nu anticlimactisch of exact juist voor het verhaal? Zegt u het maar.
Hoe dan ook, Nocturnal Animals is meeslepende, doordachte, intense cinema, die vakkundig jongleert met verschillende genres en stijlen. Een film, kortom, die doet hopen dat Tom Ford niet weer zeven jaar wacht voordat hij met zijn volgende komt.
