Om maar te bewijzen dat je in het leven niet altijd krijgt wat je verdient: Todd Haynes, een regisseur die al drie decennia lang consequent een zeldzaam hoog niveau handhaaft en zonder overdrijven een van de interessantste filmmakers van zijn generatie mag worden genoemd, lijkt – nu ook weer met Carol – gedoemd te zijn om eeuwig een nicheregisseur te blijven. Critici zijn doorgaans gek op zijn films, maar het grote publiek blijft weg en ook de lieden die Amerikaanse filmprijzen uitreiken zien hem steevast over het hoofd. Niet dat we er echt van opkijken: Haynes hanteert een vrij rustige, klassieke stijl en maakt doorgaans vrouwenportretten met al dan niet een gay invalshoek. Het soort materiaal dus waar de Academy op zijn best de acteurs wel eens voor wil belonen of, bij wijze van hoge uitzondering, het scenario, maar meer ook niet. Ten onrechte natuurlijk: Carol is een van de beste films van het voorbije jaar.
Haynes baseerde zich op de roman The Price of Salt, die in 1952 onder een pseudoniem werd gepubliceerd door misdaadauteur Patricia Highsmith (die onder andere ook Strangers on a Train schreef en de Ripley-boeken). Deze keer kwamen er echter geen moordenaars of bedriegers aan te pas, maar enkel de – voor die tijd schandalige – liefde tussen twee vrouwen. Cate Blanchett speelt Carol Aird, een verveelde huisvrouw en moeder die aan het begin van een vechtscheiding staat van haar echtgenoot Harge (Kyle Chandler). Carol – die vroeger al een relatie had met haar beste vriendin Abby (Sarah Paulson) – wordt verliefd op de veel jongere winkelbediende Therese (Rooney Mara) en zeer langzaam groeien de twee vrouwen naar elkaar toe. Het probleem is echter dat anno 1950 de damesliefde nog gezien wordt als “immoreel gedrag” en wanneer Harge te weten komt wat er aan de gang is, kan hij dat dan ook gebruiken om het hoederecht over hun dochtertje af te dwingen.
De gelijkenissen met Far from Heaven, de eerste film waarmee Todd Haynes iets wist te bereiken dat van veraf op een mainstream publiek leek, zijn dus niet van de lucht. Opnieuw heeft Haynes een melodrama gemaakt over een scandaleuze liefde in de jaren vijftig – destijds kreeg brave huismoeder Julianne Moore opvliegers dankzij haar zwarte tuinman Dennis Haysbert, nu valt Cate Blanchett voor een vrouw – en opnieuw vertelt hij dat verhaal op een manier die stilistisch vrij strikt binnen dat tijdskader blijft. Far from Heaven was een somptueuze hommage aan de melodrama’s van Douglas Sirk uit de fifties, gedrenkt in felle kleuren en overduidelijk volledig gedraaid in studio’s, net als de films van toen. Carol is iets naturalistischer van stijl: deze keer draaide Haynes wel op locatie en speelt alles zich af in een winters New York, met een grauwe lucht en vuile sneeuwresten op de straten, die zorgen voor een iets ruwere look. Een heel ander beestje dus, maar er zitten nog altijd weinig of geen technieken in Carol die circa 1950 niet beschikbaar waren. Samen met zijn vaste director of photography Ed Lachmann filmt Haynes op 16mm film en vermijdt hij camerabewegingen die destijds onmogelijk zouden zijn geweest. Voor zijn kadreringen zoekt hij inspiratie bij onder andere Edward Hopper, een van de ultieme Amerikaanse kunstenaars van die tijd. Lachmann kadert zijn personages bovendien constant in deuren, vensters en spiegels, wat misschien geen verblindend originele manier is om hun isolement te suggereren, maar wel werkt.
Carol is dus absoluut een geestesverwant en zusterstuk van Far from Heaven, maar waar de eerdere film vooral interessant was als een meta-verhaal – als cinema over een vervlogen tijdperk in de cinema – is Carol oprechter. Minder spielerei, meer emotie. Gezien de plot moet je Carol sorteren in de feministische gay cinema, maar het mooie aan de films van Todd Haynes is dat hij in staat is om zijn verhalen te vertellen met een vanzelfsprekendheid die dat soort labels overstijgt. Haynes bouwt de liefde en aantrekkingskracht tussen de vrouwen zorgvuldig op en, wellicht omdat hij zelf homo is, voelt hij nergens de behoefte om zichzelf op de borst te kloppen en expliciet te verkondigen: “kijk eens hoe progressief ik wel ben! Ik maak een feministische lesbofilm!” Vergelijk dat met de Oscargeile draak The Danish Girl, waarin Tom Hooper twee uur lang zwaar onder de indruk van zichzelf is omdat hij met zijn film de vooroordelen tegen transgenders wel eens de wereld uit zal helpen. Haynes weigert om van Carol een themafilm te maken – hij blijft zijn personages simpelweg zien als individuen en vertrekt van daar.
Er is al heel wat geschreven over de prestaties van Blanchett en Mara, en terecht. Beide dames zetten erg subtiele vertolkingen neer – Blanchett als de meer ervaren van de twee, die op voorhand weet dat er problemen staan aan te komen, maar die uiteindelijk niemand anders kan zijn dan wie ze is. Rooney Mara, op haar beurt, is bewust gestileerd als een Audrey Hepburn-lookalike (in het begin van de film kijkt haar personage naar Sabrina), die nog niet weet wat ze wil in het leven en dan maar haar gevoel achterna gaat. Terwijl Carol is opgegroeid in de jaren dertig en veertig en dan ook tegen die mentaliteit opbokst, vertegenwoordigt Therese al stilletjes het volgende decennium en een langzame verruiming van de seksuele horizon. De personages zeggen zelden openlijk wat ze denken, waardoor de ware betekenis van hun woorden duidelijk moet worden via hun lichaamstaal, via blikken en vluchtige aanrakingen. Het vergt veel precisie en beheersing om zo’n vertolking tot een goed einde te brengen, maar Blanchett en Mara zetten twee uur lang geen voet verkeerd.
Maar nog los van dat alles – en ongetwijfeld het belangrijkste: Carol is ook gewoon oprecht emotionele cinema, die je vanaf de eerste tot de laatste minuut meesleept in het verhaal van die twee vrouwen. Nog los van de thematiek en de stijl is dit simpelweg een drama dat wérkt, met doorleefde vertolkingen en een oprecht ontroerend script. Het soort film dat naar de keel grijpt en niet meer loslaat.
