Als w h o k i l l — plaat twee van tUnE-yArDs — een ‘Suske & Wiske’-album was, heette het ‘De Typerende Typografie’. De vingerbrekende vorm die voor zowel a l b u m t i t e l als gRoEpSnAaM gehanteerd wordt, sluit namelijk nauw aan bij de imponerende inhoud: grillig, initieel enigszins weerbarstig, maar ook bijzonder. Bijzonder bijzonder.
Voorbij die visuele first impression zijn het de vocalen van Merrill Garbus — goed voor 100% van het personeelsbestand van de firma tUnE-yArDs — die haast ogenblikkelijk de aandacht opeisen al was het een Al-Qaeda-aanslag. Garbus’ stemorgaan — 40% Joplin-rasp, 40% Björk-oerschreeuw en 20% misthoorn — vormt samen met een roedel vernuftige songs het unique selling proposition van w h o k i l l. The New York Times omschreef Garbus’ geluid treffend als “somewhere between Aretha Franklin and Yoko Ono“. Treffend, toch voor zover wij dat mogen verstaan als “ergens halverwege tussen mooi en lelijk”. Als we de eerbiedwaardige New Yorkers nog mogen aanvullen: halverwege tussen mannelijk en vrouwelijk ook. Bij de eerste beluisteringen (“Powa”) zaten we even met twijfels op dat vlak. Dat had — ondanks Garbus’ besnorde verschijning — minder te maken met androgynie dan met een imposant bereik: Garbus stuurt haar steminstrument vaardig van laag naar hoog en van rauw over bezwerend tot verleidelijk, soms zelfs binnen één nummer.
Ook de muziek meandert alle kanten op: van freakfolk op hiphop-beats over lo-fi R&B en afropop naar funky rocklawijt en weer terug. tUnE-yArDs’ eersteling Bird-Brains (2009) werd nog vastgelegd met niet meer dan een dictafoon en de open-source (lees: gratis) muzieksoftware Audacity en klonk dan ook behoorlijk spartaans: Merrill Garbus + ukelele + drums uit natgeregend bordkarton + niks meer. Na de song “Fiya” uit dat album in pand te hebben gegeven voor een Blackberry-reclame mocht het ditmaal toch wat meer kosten en werd voor deze w h o k i l l een echte studio opgezocht. Voorsprong door techniek: de tweede tUnE-yArDs kan bogen op een gestroomlijnder, gepolijster geluid, maar stelt u zich bij het resultaat toch maar eerder P12-schuurpapier dan pakweg Lotus Finesse voor. Prefab pop it ain’t. Sowieso zit de grootste sprong voorwaarts die het Meisje Merrill hier maakt eerder in de kwaliteit van het songmateriaal.
w h o k i l l lost de belofte die Bird-Brains inhield in, maar doet ook zoveel meer: het is een caleidoscopisch album van maximalistische, triomfantelijke hymnen met Afrikaanse tic, een stuk of wat kleine, verlegen liedjes en een handvol dwarse, met een botte schaar en Pritt in elkaar gezette collagestukken. Dat leest ontoegankelijker dan het klinkt: Garbus treedt de wereld weliswaar compromis- en complexloos tegemoet, maar het resultaat is — ondanks de behoorlijk onconventionele middelen — na enige gewenning verrassend toegankelijk. Ook tekstueel slaagt ze er in hyperpersoonlijke thema’s een universele relevantie te geven. w h o k i l l straalt — in woord en geluid — levensvreugde en geloof in onbegrensde mogelijkheden uit, en dat werkt zo aanstekelijk als een sigaret op kurkdroge heidegrond. Voorbeeld par excellence is de duizelingwekkende single “Bizness” (check YouTube voor de niet minder geweldige videoclip): zo ongeveer moet een jam op Mars tussen Dirty Projectors en Steve Reich klinken, met Ladysmith Black Mambazo (die van Paul Simons Graceland) en Björk in vocale steun. In realiteit is het enkel Merrill Garbus. Essential stuff
