101 min. / USA /
2008
Zoals zo veel mensen in België ben ik opgevoed als een soort
“theoretisch katholiek”. Theoretisch in de zin dat ik en mijn
familie nooit naar de kerk gingen en nooit bidden, dat de bijbel
die we ergens hadden rondslingeren uiteindelijk een keer gebruikt
werd om een kaduke tafelpoot te verstevigen, en we voor de rest
gewoon rustig onze zin deden, vrolijk van God los. Maar met al dat
werd ik wél verondersteld om netjes mijn communie te doen, heeft
ook mijn zus haar kinderen laten dopen en weet ik nu al hoe
teleurgesteld m’n ouders zouden zijn mocht ik niet voor de kerk
trouwen. Dat is dan katholiek zijn op z’n Belgisch: 99 procent van
de tijd trek je jezelf geen lor van dat hele geloof aan, maar de
formaliteiten moeten wel nageleefd worden. Ik veronderstel dat we
daar al blij om mogen zijn – de gevolgen van een ver doorgedreven
geloof, zelfs zonder je de vraag te stellen over welke
religie het gaat, zijn immers zelden positief. De hele geschiedenis
zit vol met heilige oorlogen, aanslagen op mensen om Gods wil en
andere voorbeelden van intolerantie en geweld. Dan is de hypocrisie
van het theoretisch katholicisme toch al een stap in de juiste
richting, denk je niet?
Amerikaans komiek Bill Maher maakte samen met ‘Borat’-regisseur
Larry Charles ‘Religulous’, een soort filmisch opiniestuk over de
schadelijke invloed van religie op de wereld. Maher pretendeert
daarbij absoluut geen objectief standpunt te hebben: hij kondigt
zichzelf vanaf het begin aan als een ongelovige die, in zijn eigen
woorden, “twijfel predikt”. “Al die religies verkopen zekerheden.
De zekerheid van een hiernamaals, de zekerheid van een bestaan na
de dood. Terwijl ik twijfel verkondig. I don’t know, en er
is niemand die het zeker weet.” Vanuit dat standpunt zoekt Maher
vervolgens de vertegenwoordigers van het geloof op, niet met de
bedoeling om een reëel debat met hen op gang te trekken, maar
gewoon om hen onderuit te halen en te ontmaskeren als de charlatans
die ze volgens hem zijn.
En reken maar dat hij ze weet uit te kiezen. ‘Religulous’
ontwikkelt zich als een parade aan religious nuts,
onnozelaars en cynische leugenaars allerhande. Passeren onder
andere de revue: een predikant die zichzelf bestempelt als
ex-gay, totdat hij zichzelf wist te “genezen” van zijn
“ziekte”. Tegenwoordig helpt hij andere berouwvolle homo’s om ook
hetero te worden, maar dat verandert niets aan het feit dat één
blik op zijn kapsel genoeg is om elke gaydar te doen
bliepen. We krijgen een gesprek met Jeremiah Cummings, die ooit een
hit scoorde toen hij met Harold Melvin and the Blue Notes het
liedje ‘If You Don’t Know Me By Now’ zong. Tegenwoordig is hij een
fireball preacher die een aanzienlijk deel van zijn preken
besteedt aan het promoten van zijn dvd’s. Hij pocht over zijn
schoenen en dure kleren, en over het feit dat hij waarschijnlijk
elk meisje zou kunnen krijgen dat hij maar wil – spiritueel, heet
dat dan.
En het wordt nog gekker dan dat, inclusief een ex-jew for
Jesus, die beweert dat Jezus ooit speciaal voor hem een
regenbui wist te regelen, een tripje naar het Creation Museum, waar
men beweert dat de mens en de dinosaurus gelijktijdig op aarde
leefden, en een bezoek aan The Holy Land Experience in Orlando,
Florida, een religieus themapark waar Jezus Christus enkele keren
per dag gekruisigd wordt. José Miranda is waarschijnlijk de meest
schaamteloze zakkenvuller van de hele bende: een Mexicaanse
bon-vivant die zichzelf ongegeneerd de herrezen Christus noemt.
Bill Maher heeft uiteraard gelijk wanneer hij dit soort mensen
wilt ontmaskeren als de bedriegers die ze zijn. Dit zijn mensen die
geloof en hoop verkopen zoals ze eender welk ander product zouden
verpatsen. Met het voordeel dat je doelpubliek er per definitie
nooit genoeg van zal hebben, zodat je oneindig bezig kunt blijven
met verkopen en oneindig kunt blijven verdienen. Gaandeweg pikken
we trouwens ook interessante weetjes op, zoals het feit dat
Mormonen blijkbaar magische onderbroeken dragen die je beschermen
tegen brand, kogels en Satan. Go figure.
Regisseur Larry Charles en Maher vatten hun rondreis door de
wereld van dogmatisch gelovigen op als een Michael Moore-achtige
komedie, met cynisch gebruik van archiefbeelden, geluidseffecten en
muziek. Zelfs wanneer Maher op het moment van het interview zelf
geen gevat antwoord kan verzinnen, leveren hij en de regisseur er
vaak achteraf nog één via ondertitels. Intelligente
vertegenwoordigers van één van de wereldreligies krijgen we niet te
zien. Maher gaat vrijwel uitsluitend langs bij nitwits die
lang niet zo slim of snedig zijn als hij, zodat hij de discussie
eigenlijk op voorhand al gewonnen heeft. Er zijn vast heel wat
theologen en kerkexperts die zinnige dingen te zeggen hebben over
machtsmisbruik door religieuze leiders en de historische
betrouwbaarheid van de bijbel, maar die krijgen we niet te horen.
De filmmakers willen vooral snel punten scoren door een resem
idioten en charlatans te gaan interviewen, hen genadeloos
belachelijk te maken (niet dat ze dat niet verdienen) en vervolgens
te concluderen: ziezo, dàt is nu religie.
Ze maken ook geen onderscheid tussen verschillende onderwerpen:
een geloof is niet gelijk aan een kerk, en dat alles is nog iets
anders dan de link tussen politiek en godsdienst, laat staan de
theorie dat sommige religies inherent gewelddadig zouden zijn.
Charles en Maher zwalpen van het één naar het ander, terwijl ze de
indruk geven dat ze het steeds over hetzelfde hebben. Aan het einde
van de film belandt Maher zelfs in Nederland, waar hij politicus en
extreem rechtse rakker Geert Wilders interviewt – als je zo’n
figuur opvoert als stem van de rede, dan weet je dat je ergens
verkeerd bent gegaan.
De basisstelling van ‘Religulous’ is er één waar ik persoonlijk
akkoord mee ben: religie veroorzaakt meer menselijk lijden dan het
waard is. Kerkorganisaties kunnen soms positief werk doen voor de
armen of mensen in ontwikkelingslanden, maar uiteindelijk kan dat
ook gebeuren zonder het religieuze randje eraan, door seculaire
instanties. Charles en Maher zijn vaak grappig en de pompeuze
figuren die ze opvoeren, verdienen de pandoering die ze krijgen.
Maar ze zijn geen theologen – hun aanpak is zodanig
onwetenschappelijk, éénzijdig en unfair dat de film al snel veel
van z’n overtuigingskracht verliest.
