Als een stel deugnieten die net hun beste rapport onder de neus
van de kinwrijvende critici hebben gesmeerd, keren de Coens na
‘No Country for Old
Men’ terug naar een iets minder serieus, maar even vertrouwd
speelterrein. ‘Burn After Reading’ is een subversieve
spionagekomedie – zonder spionnen weliswaar – die met zijn wel heel
korte release na hun recente Oscarwinnaar, onvermijdelijk in de
schaduw van de devil’s haircut van Javier Bardem zal
moeten vertoeven. Maar door net tegen de torenhoge verwachtingen in
te gaan en gewoon hun eigen, creatieve weg voort te zetten met deze
even gezapige als venijnige ode aan stuntelende idioten, dwingen de
broertjes respect af. Noem het gerust een silly
tussendoortje dat weinig ambitie heeft om bovenaan het
eindejaarslijstje te eindigen, maar eigenlijk zijn we al heel blij
dat ook de ’tussendoortjes’ van de Coens terug op niveau zitten na
de alarmerende miskleun ‘The Ladykillers’.
In deze speelse spionagefarce raakt de buitengebonjourde
CIA-analist Osbourne Cox (John Malkovich) zijn cd-rom met memoires
kwijt. Het spul komt in handen van Linda Litzke (Frances McDormand)
en doofus Chad (een hilarische Brad Pitt), twee
sportinstructeurs die de schijf vinden in een kleerkastje van een
fitnesscentrum. Linda ziet haar kans om met de waardevolle
informatie haar -totaal onnodige – plastische chirurgie te
bekostigen en smeedt samen met de overenthousiaste Chad een
waterdicht plan, dat uiteraard gedoemd is om te mislukken. Maar er
tuimelen nog een paar flippo’s in de clusterfuck van
misverstanden. Zo is er nog overheidsagent, seksverslaafde
vrouwenversierder en paranoïde kwast Harry Pharrer (George
Clooney), die het bed deelt met de vrouw van Cox (Tilda Swinton),
de verliefde uitbater van het fitnesscentrum (Richard Jenkins) en
de alles-in-de-gaten-houdende CIA-baas (J.K. Simmons), die er
absoluut geen benul van heeft wat er gebeurt, met wie het gebeurt
en waarom het gebeurt.
Met ‘Burn After Reading’ sprokkelen de Coens in hun kleurrijke
oeuvre om het cartooneske (‘Raising Arizona’), het
absurd-anarchistische (‘The Big Lebowski’) en
het zwartkomische (‘Fargo’) te combineren
tot een satirische ensemblekomedie die absoluut geen steek houdt,
maar wel perfect in elkaar klikt dankzij het schrijftalent van de
regisseurs. Totaal verschillend van ‘No Country for Old Men’
, maar wel met hetzelfde gevoel voor misantropie en fatalistische
‘alles wat kan mislopen, zal mislopen’-filosofie, ontplooit ‘Burn
After Reading’ zich als een milde zwarte komedie waarin de niet
bepaald intelligente personages als antigif moeten dienen voor een
cynische ondertoon, die nooit veraf is in het
Coens-universum.
George Clooney noemt ‘Burn After Reading’ zijn slotstuk in zijn
’trilogy of idiots’ (na ‘O Brother, Where Art
Thou?‘ en ‘Intolerable Cruelty’) en
daarin schuilt dan ook het belangrijkste sleutelwoord: idioot. In
‘Burn After Reading’ loopt het vol van de idioten, of ze nu slim,
dom, rijk, arm, sympathiek of ergerlijk zijn. Het zijn
kiekens en ze worden allemaal meegesleurd in de
draaimolen, waar de broertjes steeds harder aan beginnen te
sleuren. Ja, het is geforceerd, gekunsteld en tijdens de eerste
helft zijn de Coens net iets te opvallend hun schaakstukken op de
juiste plaats aan het zetten voor hun derde akte, maar het wordt
ook clever opgebouwd, met veel gevoel voor creatieve details en
komische timing. Zo zorgen Georgio’s geheime knutselwerk en het
beroep van ice queen Tilda Swinton voor heerlijk
verrassende gniffelmomentjes.
Naast alweer het perfect aanvoelen van humor in tragische
situaties en omgekeerd, is ook de satirische spot van de heren
scherp en trefzeker. Internetdaten, het schoonheidsideaal volgens
de plastische chirurgie, de surveillance-samenleving (coole
openings- en slotscène) en misschien wel het meest overbodige
apparaat in Amerika: de overheid; ze krijgen allemaal een veeg uit
de pan, en het wordt dankbaar uitgebuit in vakkundig opgebouwde
komische situaties. Let maar eens op het geratel tijdens de scènes
tussen David ‘Sledge Hammer!’ Rasche en de onnavolgbare J.K.
Simmons als CIA-bazen, die met veel verdwaasde blikken de bizarre
ontwikkelingen opvolgen. ‘Report back to me, when it makes more
sense’, besluit Simmons, zich duidelijk nog niet bewust van
het feit dat de zaken zelden steek houden in een Coens-film.
Visueel gezien houden de Coens het relatief rustig en sober. De
fotografie is opvallend functioneel (Emmanuel Lubezki vervangt
vaste fotograaf Roger Deakins) en ook al is de mise-en-scène tot in
het puntje uitgedokterd (het kleerkastmoment!), de geflipte
camerabewegingen blijven uit om het nonsensicale verhaaltje niet al
te chaotisch te laten overkoken. En niet alleen de Coens zetten de
kijker meermaals op het verkeerde been, ook huiscomponist Carter
Burwell doet zijn duit in het zakje met een dreigende, drukkende
soundtrack die al even hard als red
herring kan tellen als de hele spionage-invalshoek.
Maar het is de eclectische cast, waar supersterren als Pitt en
Clooney geweldig samenklikken met karakteracteurs als Malkovich,
Swinton en McDormand, die het allemaal zo genietbaar maakt. Mevrouw
Joel Coen vormt het kleine stukje hart van de harteloze film en mag
de meest uitbundige lach laten rollen sinds Minnie Driver ‘Good
Will Hunting’ onveilig maakte. Bovendien vormt ze een verrukkelijk
screwy flirtkoppel met een geinige Clooney. Ook John
Malkovich staat zich zichtbaar te amuseren met de rol van
pisnijdige eikel en debiteert genoeg ‘fucks’ om een dubbele David
Mamet-marathon te vullen. Maar ondanks de fijne, kleine
bijrolletjes (let op de weemoedige Richard Jenkins), is het die
dekselse Brad Pitt die de show steelt als sufferd Chad, de brave,
maar niet al te snuggere sportfreak die onafscheidelijk is van zijn
iPod, kauwgum en foute boysband-uit -de-jaren-negentigkapsel. Zijn
confrontaties met John Malkovich, zowel aan de telefoon als in de
auto, zijn hilarisch en bewijzen dat Pitt stiekem een komisch
natuurtalent is, zowel fysiek als verbaal.
Enkel een schlemiel met een idioot kapsel zal het met heerlijk
gekke personagenamen bevolkte ‘Burn After Reading’ afwegen
tegenover het recente prijsbeest van de Coens. Het sinistere
‘No Country for Old
Men’ kon namelijk niet verder verwijderd zijn – hoewel ze ook
hier kiezen voor een nogal abrupt en onafgewerkt einde – van deze
bitterzoete smoelentrekker waarin een all-starcast zonder problemen
transformeert in een perfect afgestemde comedy-ensemble. Neen, het
is geen instantklassieker die het komende award season zal
veroveren, maar net als een luimig en licht dessertje na een zware
maaltijd, is ‘Burn After Reading’ een smakelijke afsluiter voor een
topjaar van de de meest creatieve broertjes uit indiewood.
