Een best of is zelden die naam waardig. Doorgaans is het een zoveelste opsomming van de best scorende hitjes, aangevuld met een halfslachtige nieuwe song om ook de verwoede verzamelaars over de streep te trekken en zo het begrotingstekort dat jaar van de platenmaatschappij of de band zelf mee te helpen dichten. Shine is echter een fantastische uitzondering.
Dat je de carrière van David Gray kunt opsplitsen in voor en na White Ladder, blijft een beetje wrang. ’s Mans eerste drie platen zijn zo genegeerd dat het bijna misdadig is, en vooral onbegrijpelijk. Voor de negationisten die — het uiteraard voortreffelijke — White Ladder nog altijd als zijn debuut zien (er zijn er die nog steeds niet beter weten), is er nu dit verzamelalbum dat de daadwerkelijk beste nummers van die eerste platen groepeert. En het is zonder meer, net als White Ladder en opvolger A New Day At Midnight, een must.
Op de vraag waarom Gray’s fantastische debuut A Century Ends, uit 1993 alweer, zo glansrijk genegeerd is, zijn vele antwoorden mogelijk, terwijl geen enkel zal voldoen. Het waren de nadagen van de grunge, de geboortedagen van de Britpop en meer dan 3 miljoen kelen schreeuwden met 2 Unlimited mee dat er “No Limits” waren. Als je dan als schorre Brit afkomt met een plaat waarop een bloedend hart is uitgesmeerd, het in zowat elke song regent, de nacht telkens valt en de flessen wijn even talrijk sneuvelen als oprispingen van hoop, perform je helaas al gauw tegen een blinde muur in plaats van voor een talrijk opgekomen publiek.
Dat de keuze voor de titelsong op “Shine” is gevallen, is zonder meer terecht. Het is nog steeds een van de ijzingwekkend mooiste songs van Gray tot nu. Het bevat alles waar de prille Gray voor staat: een raspende stem, een ietwat gelaten verbetenheid, een confronterende tekst deinend op een meeschreeuwende akoestische gitaar met spaarzame piano. Het is een song over de uitgedoofde liefde, wanneer je beiden weet dat het over is, maar je je toch vastklampt aan wat was, om wat komen zal niet in de ogen te moeten kijken. Kippenvel, elke keer weer. Voorts blijkt uit onder andere het even intense “Birds Without Wings” en “Debauchery” wat een pakkend debuut dat eigenlijk is. Mocht het vijf jaar geleden zijn uitgekomen, had het eenzelfde emotionele voetdruk achtergelaten als pakweg O van Damien Rice. Maar helaas.
De tweede plaat Flesh moet in niets onderdoen voor het debuut met prachtsongs als “Lullaby”: “And in my hand your broken dream/My watery eyes/I sing for you this lullaby” zingt hij en maakt zo elk verder woord overbodig. Gray spuwt zijn bitterheid nog iets bijtender in de microfoon, niet in het minst omdat A Century Ends voor geen hol verkocht had. Het treffend getitelde Sell Sell Sell is als derde plaat het minst overtuigend. Gray verlaat de folkpaden en trekt de kaart van de rocksound om meer voet aan wal te krijgen, wat niet meer dan gewoon goede songs oplevert als ”Everytime” die willen knetteren, maar waarvan de vonken niet overslaan zoals op al zijn andere albums.
De verschillen tussen deze ongeslepen diamanten en White Ladder zijn legio. Op die doorbraakplaat breit warme elektronica een sjaal rond de getemperde vocalen van Gray. De schoppende, onbegrepen adolescent ruimt er baan voor de berustende volwassene die, als de liefde dan toch lukt, nog niet weet wat ermee aan te vangen en wiens schrik voor het einde en de hartzeer die volgt elk genot verlamt. De songs van White Ladder zijn zeker niet altijd beter, maar gedoseerder, gepolijster, slaan minder hard in het gezicht. Niet verwonderlijk dat een paar miljoen mensen en talrijke series en films de plaat oppikten, leed op cocoonmaat verkoopt nu eenmaal meer.
De songsmederij van David Gray is tot op vandaag gekenmerkt door een zorg, een oprechtheid en ontroering die weinigen op dat niveau halen. Toch wringt het dat de appreciatie voor het breed georchestreerde maar qua songkwaliteit iets mindere Life In Slow Motion hoger rijkt dan die voor Gray’s heerlijk intense en confronterende debuutplaten. Voor wie hen schoorvoetend wil ontdekken, is deze compilatie een aanrader. Of beter: koop A Century Ends en Flesh gewoon, zonder zeveren. Met wat geluk vindt u ze in de soldenbakken deze dagen, terwijl ze zelf en de gevoelens die ze behelzen an sich onbetaalbaar zijn.
