Toen enkele jaren geleden de documentaire ‘Super-Size Me’ uitkwam,
over de schadelijke gevolgen van fast food, reageerden heel wat
mensen sceptisch op de premisse ervan. Je wéét toch dat junkfood
ongezond is? Is het dan niet erg flauw om achteraf de leveranciers
van die rommel een proces aan te smeren of hen verantwoordelijk te
stellen voor je eigen eetgedrag? Die discussie woedt al jaren over
zowat alle schadelijke producten, inclusief ongezond voedsel,
alcohol en vooral tabak. Iedereen die na de jaren vijftig is
geboren weet (of zou moeten weten) dat sigaretten dodelijk zijn. Is
het dan niet je eigen verantwoordelijkheid om van die kankerstokken
af te blijven? Is het dan wel aan de tabaksbedrijven om je een
schadevergoeding te betalen omdat je kanker hebt?
Rond dat thema draait ‘Thank You For Smoking’, een satirische film
van Jason Reitman (de zoon van de sporadisch succesvolle
komediemaker Ivan Reitman). En zie, de zoon toont in zijn eerste
film meteen meer lef en scherpere tandjes dan zijn ouweheer in zijn
hele carrière heeft laten zien. Het verhaal draait rond Nick Naylor
(Aaron Eckhart), de woordvoerder van een tabaksgigant wiens taak
het is om sigaretten te verdedigen tegenover al wie ze aanvallen.
Op een talkshow wordt hij geconfronteerd met enkele
anti-tabakslobbyisten én een vijftienjarig kankerpatiëntje dat nu
het roken heeft opgegeven in de strijd tegen zijn ziekte. Naylor
laat geen steek vallen: “Welk voordeel hebben wij bij de dood van
zo’n jongen?,” vraagt hij aan het publiek. “We willen hem gezond
hebben, zodat hij kan blijven roken. Het zijn de anti-rook mensen
die hem dood willen om hun punt te bewijzen.”
We leren Nick kennen als een briljant, volstrekt immoreel redenaar
die zich overal onderuit lult en zich nooit zorgen maakt over de
gevolgen. Zijn sigaretten gevaarlijk? Goh, dat is nooit afdoende
bewezen. Moet je erover zeuren als je ziek wordt? Dat al zeker
niet. Nick vat zijn hele filosofie mooi samen onder de noemer: “Het
mooie aan een discussie is dat je geen ongelijk kunt hebben, zolang
je maar correct redeneert.” En vanuit die mentaliteit doet hij
alles om mensen toch maar aan het roken te krijgen. Zijn grootste
vijand is senator Ortolan Finisterre (William H. Macy), een rabiaat
anti-tabakslobbyist, die Nick wil dagvaarden voor zijn
anti-rookcommissie. Aanvankelijk maakt Nick zich geen zorgen, tot
hij verleidelijke reporter Heather Holloway (Katie Holmes) leert
kennen en dingen zegt waarover hij beter gezwegen had.
Jason Reitman pakt twee thema’s aan in ‘Thank You For Smoking’, en
doet dat in beide gevallen met evenveel aplomb: enerzijds is er
natuurlijk het hele rookgegeven, maar anderzijds is er ook het
fenomeen van de spin doctor. Zowat elk bedrijf in de VS,
en zéker controversiële bedrijven, hebben wel iemand in dienst die
bedreven is in het overtuigend lullen. Gladde kerels die in naam
van wapenfabrikanten verdedigen wat niet te verdedigen valt, omdat
hun geweren gemaakt zijn voor “sportliefhebbers”, dàt soort van
toestanden. Nick Naylor speelt die rol voor de sigarettenmakers, en
elke week luncht hij met de nationale vertegenwoordigster voor
alcoholische producten (die de alcoholtolerantie van een Ierse
dokwerker heeft) en de woordvoerder van wapenfabrikanten (een
gesjeesde Viëtnamveteraan). De drie noemen zichzelf the
MOD-squad. MOD staat voor Merchants of Death.
Het is dat toegevoegde aspect van de spin doctor dat de
film redt van oppervlakkigheid. Een satire maken over de
tabaksindustrie is immers nogal makkelijk. Wat is dan de boodschap
– “sigaretten zijn slecht voor je”? No shit, Sherlock. En
dat tabaksgiganten jarenlang zogenaamde experts inhuurde om te
bewijzen dat er niets te bewijzen viel wat betreft de link tussen
sigaretten en kanker, is ook al lang geen nieuws meer. Daar ging
‘The Insider’ over, en dat is alweer zeven jaar geleden. Nee, wat
‘Thank You For Smoking’ relevant houdt, is juist dat extra
satirisch niveau over die world of spin waarin we leven.
Nick Naylor is de laatste jaren zodanig bedreven geraakt in het
rond de pot draaien en in het verdraaien van feiten, dat hij niet
anders meer weet. Als je het aan hem vraagt, bestaan er helemaal
geen goed of slecht meer, geen juist of verkeerd. Alleen meningen,
en die kunnen altijd in twijfel worden getrokken.
Bovendien maakt Reitman de uitstekende keuze om niet zomaar
eenzijdig de sigarettenfabrikanten aan te vallen. William H. Macy’s
personage is immers een potsierlijke figuur, die zelfs oude
zwart-wit films digitaal wil veranderen om rokende personages te
verwijderen. De film lijkt weinig sympathie te voelen voor degenen
die willens en wetens een kankerverwekkend product op de markt
brengen, maar anderzijds wordt het betuttelend opgestoken vingertje
naar rokers ook belachelijk gemaakt. Heb je echt een doodshoofd op
een pakje sigaretten nodig om te weten dat ze slecht voor je
zijn?
Dat alles zit verpakt in een film die is opgetrokken uit bijzonder
intelligente, spitse dialogen, die continu duidelijk maken dat Nick
perfect weet waar hij mee bezig is, maar dat hij er gewoon voor
heeft gekozen om het hem niet te laten storen. “Mijn job vereist
een zekere… morele flexibiliteit,” legt hij uit aan zijn zoontje.
Jason Reitman kent zijn hoofdpersonage erg goed, en slaagt erin om
hem sympathiek te maken ondanks zichzelf.
Hij wordt daarmee geholpen door Aaron Eckhart, een ietwat
onderschat acteur die nog niet is doorgebroken tot de A-list, maar
hier alweer een briljante prestatie neerzet. Het moeilijke aan een
personage als Nick is dat het een figuur is die één en al
oppervlakte is. Hij presenteert zichzelf constant zoals anderen hem
willen hebben (als de vlot pratende sympathieke pee), maar wie hij
écht is, gaat daaronder verscholen. En Eckhart weet dat toch
duidelijk naar voren te brengen, via kleine momentjes, inflecties
van zijn stem en af en toe een welgeplaatste droeve
gezichtsuitdrukking.
‘Thank You For Smoking’ is bovenal een goed uitgecalculeerde film.
Reitman weet waarover hij het wil hebben, en verliest geen tijd met
andere zaken. De prent spurt van punt a naar punt b, gefocust en
zonder ooit z’n scherpte te verliezen. Dit zijn de kortste negentig
minuten die ik het voorbije jaar in een cinema heb doorgebracht, en
dat dan nog wel in het gezelschap van één van de slijmerigste
personages in de recente geschiedenis. Knap gedaan.
